سيد محمدباقر شفتي و دخالت در حكومت بر اساس نظريه نيابت فقها از امام زمان (ع)

The Intervention of Seyyed Mohammad BagherShafti in Government, Based on Theory of Jurists’ Vicegerency of Imam Zaman (AS)

سيد‌ محمدباقر شفتي گيلاني، از عالمان قرن سيزدهم و معاصر فتح‌علي‌شاه و محمدشاه قاجار، موفق شد در برهه كوتاهي در شهر اصفهان حكومت غيررسمي شرعي پديد آورد. تصرف در وجوهات شرعي قدرت اقتصادي قابل‌ملاحظه‌اي براي شفتي به ارمغان آورده بود و اين عامل باعث نگراني حكومت مركزي شده بود. مستمسك شفتي در اين كنش سياسي، به تاسي از استادش وحيد بهبهاني، اعتقاد وي به نظريه نيابت عامه فقيه از امام غايب بود؛ بر اساس اين نظريه، در زمان غيبت امام (ع)، فقيهان در برخي امور، از جمله قضاوت، جانشين و نايب امام (ع) هستند و بايد به جاي ايشان اموري را اجرا كنند. نظريه نيابت عامه فقيه از امام غايب از قرن پنجم هجري قمري به بعد تحولاتي داشت و مخصوصاً در دوره قاجار تكامل پيدا كرد. اين جستار، با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، نشان مي‌دهد كه دخالت شفتي در امور حكومتي مبتني‌بر نظريه نيابت فقيه از امام زمان (ع) بوده و تفاوت وي، با ديگر فقيهان مكتب وحيد بهبهاني، صرفاً در چگونگي تلقي وي از مشروعيت سلطنت بوده است. درواقع، به جز شفتي ديگر فقيهان شيعي آن دوران حركتي براي برپايي حكومت انجام نداده بودند و سلطنت شاهان قاجار را مشروع مي‌دانستند.

Seyyed Mohammad BagherShafti was one of clergymen of the thirteenth century, contemporary with FathAli Shah and Mohammad Shah Qajar. He succeeded in establishing an illegitimate religious government in Isfahan for a short period of time. He had comeinto possession of a vast fortune through his seizure of religious revenues; which made the central government concerned. The pretext he resorted to for this political action—following the path of his tutor,VahidBehbahani—was his belief in theory of jurists’ public vicegerency of Imam Zaman (AS) during the occult period. Based on this theory, during the occult period, the jurists are vicegerents of Imam Zaman, and are entitled to enforce certain jurisdictional laws. The theory of public vicegerency of Imam Zaman (AS) has gone through changes since the fifth century and evolved in the Qajar era. The present study, through adopting descriptive-analytic method, reveals how the intervention of Shafti in governmental affairs was based on the theory of public vicegerency of Imam Zaman (AS). However, he differed from other jurists, trained by VahidBehbahani, in his perception of legitimacy of the regime. In fact, other Shia jurists of that time did not attempt for establishing government and considered the Qajar government as legitimate.