پويشي در ترجمان فضايي-كالبدي مفهوم اسلامي عدالت با تحليل كارتوگرافيك تعادل فضايي در نواحي 112گانه كلانشهر تهران

يكپارچگي شهري به عنوان يكي از معيارهاي مهم در كيفيت تحولات توسعه‌اي شهرها مطرح است. به عبارتي شكاف و جدايي‌گزيني اجتماعي (Social Segregation) در روند تحولات فضايي-كالبدي محلات و مناطق مختلف يك شهر پديده مطلوبي نيست. از آنجا كه اين پديده، موجب تفكيك طبقات مختلف اجتماعي در پهنه‌ها و محلات متمايز مي‌شود، لذا مي‌تواند منشا اصلي برخي دوگانگي‌ها و تضادهاي جدي بين محلات بالا و پايين اقتصادي- اجتماعي گردد. چنين شرايطي تعادل كليت شهر را مختل نموده و براي يكپارچگي فضايي (Spatial Integration) آن تهديدآفرين خواهد بود. از اين رو تعادل‌بخشي و يكپارچه كردن مناطق مختلف شهري يكي از الزامات راهبردي در طرح‌هاي شهرسازي در مواجهه با جدايي‌گزيني فضايي شهرهاست. در مقاله حاضر مفهوم تعادل‌بخشي جهت يكپارچگي تماميت شهر از ديدگاه اسلامي (قرآن و نهج البلاغه) مد نظر قرار مي‌گيرد. تعادل‌بخشي و عدالت فضايي (Spatial Justice) درمناطق شهري لزوماً به معني تلاش براي مساوي و همگون‌سازي نواحي مختلف نيست. بلكه كوششي نظام‌يافته از سازماندهي فضايي و تامين نيازهاي متناسب براي هر يك از محلات با وجود تنوع و پويايي در آنها است. در اين فرآيند، گونه‌ها وسلسله مراتب مختلفي از محلات با ويژگي‌هاي خاص وجود دارند. تفاوت محلات منجر به تفاخر و برتري‌جويي ناشي از اسكان درآن نمي‌شود. بلكه تعلق ساكنان به محله اسكان خود امري تعيين‌كننده است. به عبارتي محلات به خاطر ساكنان اعتبار مي‌يابند و اسكان در يك محله اعتباري ذاتي و تمييز اجتماعي (Social Discrimination) به ساكن نمي‌دهد. لذا كثرت همه محلات در وحدت كل شهر، بدور از احساس تقابل اجتماعي و دوگانگي فضايي به صورت يكپارچه نظام مي‌يابند. تبيين مصداقي و دقيق بحث با بررسي كيفيت زندگي و گونه شناسي نواحي مختلف كلانشهر تهران (112 ناحيه شهري) براي سنجش شكاف و جدايي‌گزيني فضايي- كالبدي در آن صورت مي‌گيرد. روش شناسي تحقيق بر تبيين مولفه‌هاي مشخص مفاهيم نظري از منابع اسلامي و تعيين شاخص هاي كمي سنجش شكاف فضايي مبتني است. تحليل‌هاي مربوط به ارزيابي يكپارچگي شهري با استفاده از مدل‌هاي آناليز مكان مرجع (Geo-referencial Analysis ) و كارتوگرافيك از تمام نواحي شهر تهران برحسب حدود 50 شاخص كمي صورت مي‌گيرد و خروجي‌ها و يافته‌هاي تحليل، اقدامات، طرح‌ها و سياست‌هاي ساماندهي مناطق شهري توسط مديريت شهري را در دو دهه اخير در ترازوي سنجش تعادل شهري قرار مي‌دهد. به اين معنا كه آيا تحولات شهر تهران به عنوان پايتخت كشور اسلامي ايران به سوي تعادل و پويايي شهري بوده يا گسيختگي و جدايي‌گزيني فضايي- كالبدي؟

Abstract: Urban solidarity is considered to be a significant criterion in the quality of urban development, hence making social segregation an undesirable phenomenon in the physical and spatial evolution of the neighbourhoods and regions of a city. Since social segregation results in stratification of social classes in different neighbourhoods, it can be the origin of dichotomy and conflicts between neighbourhoods with good or bad socio-economic conditions. Such a dynamic would disrupt the overall balance of the city and threatens its spatial integration. Therefore balancing and integrating the regions of a city is one of the strategic necessities in urban development plans. This article focuses on integrating the city through equilibration from an Islamic view point (based on Quran and Nahj-ul-Balagha). Spatial justice in urban regions do not necessarily promote equality or similarity; rather they are systematic attempts to develop spatial organization and service provision according to the needs of each neighborhood while maintaining the diversity and vitality of them. This process involves different types and hierarchies of neighborhoods with specific characteristics which do not result in superiority or glorification of their residents. That is to say, neighborhoods do not have inherent credibility and residing in them does not lead to social discrimination and it is actually the residents who define the status of the neighborhood. Therefore multiplicity of neighborhoods shapes the unity of the city without social conflicts and spatial dichotomy. To better clarify this concept, the quality of life and typology of the districts of Tehran metropolis (112 districts) have been assessed to discern the spatial-physical segregation in the city. Research methodology consists of extracting clearly defined components from Islamic references and defining quantitative indicators for evaluating the spatial segregation. The urban integration analysis is carried out using geo-referential and cartographic analyses in all urban districts using 50 quantitative indicators. Findings would assess the actions, plans and policies of the urban governance from an urban equilibrium viewpoint in the last two decades. In other words, whether the evolution of the city of Tehran as the capital of the Islamic country of Iran has moved towards balance or spatial-physical segregation? Keywords: Spatial Justice, Social Segregation, Urban Solidarity, Islamic Justice, Tehran.