« گونه شناسي مفهومي ورودي مساجد در ايران با استفاده از مفاهيم قدسي »

پژوهش حاضر در پي گونه شناسي ورودي مساجد، بر اساس تفاوت هاي معنايي و مفاهيم معرفتي مطرح شده در عرفان مي باشد. پرسش مقاله اين است كه آيا تفاوت در ورودي ها داراي مباني معنادار خاصي است و از الگوي خاصي پيروي مي نمايد؟ و آيا بررسي تفاوت ها مي-تواند به گونه شناسي معنايي از ورودي ها بيانجامد؟ در طول تاريخ ورودي مساجد ايراني دچار دگرگوني هاي فراواني شده و مقاله اين فرض را پيش مي كشد كه تفاوت در نحوه تجلي صفات و مفاهيم، باعث ايجاد تفاوت هاي كالبدي در ورودي ها گشته است. اين مقاله گونه ها را با استفاده از مفاهيم « تشبيه، تنزيه» و صفات « جمال و جلال» در سه دسته «تشبيهي-جمالي»، « تنزيهي-جلالي » و گونه ميانه « تشبيهي-جمالي و تنزيهي-جلالي» مورد بررسي قرار داده و به بررسي ويژگي كالبدي ورودي ها، مرتبط با هر يك از گونه ها پرداخته است. در طول پژوهش با تكيه بر مطالعات اسنادي و كتابخانه اي جهت شناخت مباني شامل مفاهيم و صفات تشبيه، تنزيه، جمال و جلال و از طريق روش مقايسه تطبيقي، معيارهايي براي سه گونه در نظر گرفته شده است. به اين ترتيب كه گونه تشبيهي-جمالي داراي ويژگي هاي بكارگيري مصالح فاخر و پر تزيين، با حداكثر سلسله مراتب فضايي، مقياس و تناسبات الهي و دلالتگري نشانه و نماد است. بهترين نمونه اين گونه را مي توان در مسجد امام اصفهان، مسجد شيخ لطف الله و مسجد جامع يزد مشاهده نمود. گونه تنزيهي-جلالي داراي ويژگي هاي بكارگيري مصالح كم بها و كم تزيين، حداقل سلسله مراتب فضايي، مقياس و تناسبات انساني و دلالتگري آيه بوده و مساجد جامع زواره، نطنز و نايين بهترين نمونه از اين گونه هستند. گونه ميانه تشبيهي-جمالي و تنزيهي-جلالي، از ويژگي هاي مشترك دو گونه ديگر پيروي مي كند و از نمونه هاي آن مي توان به مساجد جامع اصفهان و اشترجان اشاره نمود.

Abstract: This study seeks the typology of mosques entrance, based on different concepts discussed in mysticism. The main question is whether the difference between entrances has certain principles and follows a specific pattern? And how can the differences be effective in typology of the entrances? Iranian mosques entrances have been changed during the history and it seems that, the difference in the expression of traits and concepts has caused the physical changes between them. The patterns using the concepts of mystical Tashbih-Tnzyh and traits Jamal-Jalal will be studied in three typologies: 1- The Tashbihi-Jamali entrances 2-the Tashbihi-Tanzyhi and Jamali-Jalali entrances. 3- The Tanzihi-Jalali entrances. During the study, criterias of these three patterns are considered. The Tashbihi-Jamali entrances features are: 1- Use of fine materials, 2- Use of spatial hierarchy, 3- Divine Proportion and 4- use of signs and symbols. The best samples of this pattern can be found in Imam Mosque in Isfahan, Sheikh Lotf Allah Mosque and Yazd Jami Mosque. The Tanzihi-Jalali entrances features are: 1- use of low-value materials, 2- Minimum spatial hierarchy, 3- Human scale and proportions and use of purity. The best samples of this pattern, is Jami mosques of Zavvareh, mosques of Natanz and the mosques of Naeen. The Tashbihi-Tanzyhi and Jamali-Jalali entrances have the common features of two other entrances and The best samples of this pattern, is Jami mosques of Isfahan and Oshtorjan. Key words: Mosques entrance, Tashbih, Tanzih, Jamal, Jalal, Typology