محكم و متشابه در‌انديشه ابن‌عربي و علامه طباطبايي

Firmness and Similarity from the Perspective of Ibn Arabi and Allameh Tabatabai

چكيده در‌اين پژوهش مباحثي پيرامون زبان دين و به طور خاص، زبان قرآن مطرح مي‌‌كنيم. زبان قرآن از جمله مباحث مهمي‌‌است كه در آن به ويژگي‌هاي‌ايات قرآن توجه مي‌‌شود. يكي از مباحثي كه مي‌‌توان در زبان قرآن بررسي كرد، ويژگي اِحكام وتشابه‌ آيات قرآن است. ما در‌اين مقاله، بر اساس آرا ابن‌عربي و علامه طباطبايي در باره‌ اين ويژگي‌ آيات قرآن تامل خواهيم كرد. بسياري از اهل نظر، اِحكام و تشابه را از ويژگي‌هاي الفاظ قرآن مي‌‌دانند. در تلقي آنان‌ آيات متشابه ذاتا متشابه است و آگاهي به معناي حقيقيِ متشابهات در ساحت دانش ‌الاهي قرار دارد نه در قلمرو علم آدمي. ابن‌عربي و علامه طباطبايي در پاسخ به‌اين مسيله مطرح در زبان دين، آراي ديگري دارند كه ما در پي فهم آنها و تطبيق آراي آنان هستيم. مسيله ما در‌اين نوشته، چيستي محكم و متشابه از منظر ابن‌عربي و علامه طباطبايي و مقايسه آنهاست. هدف ما دستيابي به نظر‌اين دو‌انديشمند در مسيله و تطبيق آنها است و روش آن آميزه‌اي از نقل و تحليل عقلي داده‌هاست. برخي از يافته‌هاي ‌اين پژوهش عبارت‌اند از: ا. رابطه احكام و تشابه با وجود مطلق و تجلي در عرفان؛ 2. ذاتي بودن تشابه براي‌ايات متشابه با تفسير خاص ابن‌عربي از آن؛ 3. نسبي بودن تشابه در‌انديشه علامه طباطبايي؛ 4. عدم نزاع حقيقي ميان ابن‌عربي و علامه طباطبايي در ذاتي و يا نسبي بودن تشابه و امكان جمع ميان آنها.

Abstract The focus of the present article is on the issues related to the language of religion. One of the important features of the language of religion is the firmness and similarity of the Qurʹanic verses. The aim is to reflect on the views of Ibn Arabi and Allameh Tabatabai on these features of the Qurʹanic verses. Many experts believe that the firmness and similarity are integral features of Quranic verses. They take the view that similar verses are similar in nature. Knowledge of the true meaning of the similars is out of human knowledge realm and it is in the realm of divine knowledge. Ibn Arabi and Allameh Tabatabai in response to this issue of the language of religion have expressed views which are different from the ones mentioned above. In this article, the views of Ibn Arabi and Allameh Tabatabai about quiddity of the firm and the similar are compared and contrasted. The method adopted is a mixture of the tradition and rational analysis. The conclusions are: first, the relationship between firmness and similarity on the one hand and absolute existence and manifestation in mysticism on the other; second, the intrinsic similarity of the similar verses with reference to the particular interpretation of Ibn Arabi; third, the relative similarity from Allameh Tabatabai’s point of view; fourth, lack of inconsistency between the views of Ibn Arabi and Allmaeh Tabatabai on similarity, intrinsic or relative, and the possibility of their integration.