گفتمان اصلاحگرايي يا اعتزال معاصر رويكردي انتقادي به ادعاي وجود مكتب نو معتزله

The Reformist Discourse of Contemporary ItezAlis: A Critical Approach to the Claim of the Existence of Neo-Mu’tazila

چكيده گفتمان اصلاحگرايي مبتني بر عقلانيت و مبارزه با انديشههاي تقليدمحور حاكم بر جهان عرب توسط سيدجمالالدين و محمد عبده باعث شده كه برخي، آنها را منتسب و متمايل به انديشههاي عقلگراي معتزله بدانند و در امتداد انديشههاي آنها نيز مكتب نومعتزله يا احياي مجدد انديشههاي اعتزالي را ببينند. در‌اين مقاله، ابتدا با رويكردي انتقادي خاستگاه مطرحشده براي مكتب نومعتزله بررسيشده است. سپس نظرات مختلف در باره چگونگي ادامه يافتن مكتب نومعتزله پس از عبده تبيين ميگردد و در نهايت شواهد و قرايني از زندگاني عبده كه فرضيه معتزله‌گرايي او را ‌ايجاد ميكند بررسي و معلوم ميشود كه هيچكدام از شواهد موجود، نميتواند دليل متقني بر معتزله‌گرايي او باشد. لذا معرفي وي بهعنوان احياكننده انديشههاي اعتزالي در دوران معاصر صحيح نيست.

Abstract The reformist discourse which is based on wisdom and the challenge of imitative ideas, as it is introduced by Seyed Jamal al-din and Muhammad Abduh in the Arab World, has been the impetus for some scholars to connect these two reformists to Mu’tazili rationalist ideas and argue for a Neo-Mutazili school of thought as a sign of the revival of Itizali thought. The present article attempts to first critically discuss the origins of the emergence of Neo-Mutazila. It then traces the sustenance of this idea after Abduh and provides evidence from Abduh,s life showing that the claim to include him among Mutazilis has no strong basis. The conclusion is that his identification with the revival of Itezali thought is not correct.