ساخت ناگذرا در فارسي

Inchoative in Persian

افعال فارسي در موارد سه گانه زير با يكديگر در تقابل قرار دارند: الف) متعدي بودن : كه به تقابل ميان افعال لازم و متعدي مي‌پردازد. فعلي كه نياز به مفعول دارد فعل متعدي و در غير اين صورت لازم است. همه افعال ناگذرا و مجهول لازم هستند و همه افعال سببي نيز متعدي هستند. ب) جهت : كه به تقابل ميان معلوم و مجهول در فارسي اشاره دارد. تفاوت اين دو ساخت در ظرفيت نحوي آنهاست و از حيث ظرفيت معنايي تفاوتي با يكديگر ندارند. ج) سببي بودن : كه به تقابل ميان افعال سببي، غيرسببي و ناگذرا (ضدسببي) اشاره دارد. اين ساخت‌ها از حيث ظرفيت معنايي با يكديگر تفاوت دارند و البته اين تفاوت در ساخت نحوي آنها نيز منعكس است. افعال سببي حتماً داراي عاملي هستند كه به ساخت غيرسببي يا ناگذرا افزوده شده است؛ افعال غيرسببي داراي عاملي هستند كه در ظرفيت معنايي فعل خود آن را دارند و حاصل سببي شدن نيست و افعال ناگذرا هيچ‌گاه داراي عاملي در ظرفيت معنايي خود نيستند. گروهي از زبان‌شناسان بر اين عقيده‌اند كه افعال فارسي داراي دو جهت معلوم و ناگذرا هستند (معين، 1974 و كريمي، 2005) و گروهي ديگر علاوه بر اين دو، وجود جهت مجهول را نيز در فارسي پذيرفته‌اند (جباري، 1382 و حق‌بين، 1383 و روشن، 1377). طبيب‌زاده (1385) افعال فارسي را داراي دو جهت معلوم و مجهول مي‌داند و منكر جهتي به نام ناگذرا يا ميانه است. در اين مقاله به بررسي ساخت ناگذرا در فارسي پرداخته‌ايم و نشان داده‌ايم كه ناگذرا بودن در فارسي يك جهت نيست و در واقع افعال ناگذرا در تقابل با معلوم و مجهول نيستند؛ بلكه بايد آن را در تقابل با سببي بودن قرار داد؛ يعني فعل ناگذرا با افعال سببي در تقابل است. اين ساخت در فارسي داراي انواع مختلفي است كه به تفصيل معرفي شده است.

Three features distinguish Persian verbs, namely, transitivity, voice and causativity. Some linguists who studied Persian verbs argued that Persian verbs has two voices, active and inchoative, and some argue that there are three voices in Persian verbs, adding passive to the mentioned ones. This paper studies inchoative verbs in Persian and argues that being inchoative is not opposed to active or passive, in other words, it is not a kind of voice. Inchoative verbs are in contrast to causative verbs. The different forms of inchoative verbs in Persian, and some other Iranian languages, are introduced.