تجلي عالم مثال درتزيينات معماري عصر صفوي

Manifested Spiritual Universe in Safavid Architecture Decorating,

فضاي حاكم بر معماري و شهرسازي صفويه فضايي شيعي- ايراني است و انديشمندان اين دوره به وجود مستقل صورتهاي عقلي و مثل افلاطوني معتقدند. گرايش به اشراق نوري، روياهاي مثالي، تجرد خيال و عالم ارواح و فرشتگان در تفكر اشراقي عصر صفوي، مباني نظري حكمت هنر اسلامي- شيعي را متحقق كرده بود. عالم مثال، قرابت نزديكي با عالم برزخ از ديدگاه مذهب شيعه دارد؛ لذا در انديشه فلاسفه اي مانند ملاصدرا در عصر صفوي به عنوان عصر حاكميت تشيع به بارنشسته است. از آن جايي كه معماري همواره زبان گوياي ارز شهاي زمان خويش است. اين نوشتار نيز در پي چگونگي و امكان تجلي آن به خصوص عالم مثال در معماري صفويه به بررسي اين امر در تزيينات معماري صفويه م يپردازد. تحقيق حاضر به روش تحليلي- توصيفي، به بررسي موضوع در مسجد امام اصفهان جهت سنجش ميزان انطباق آن با عالم مثال در اعتقادات شيعي پرداخته است. منابع گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانه اي و اسناد دست دوم، مي باشد. جستجوي عالم مثال در فلسفه صدرايي كه با مثال شيعي منطبق است نشا ندهنده آن است كه برزخ، ميان عالم عقل و جسم است.به جوهر عقلاني صورت ميدهد و از جوهر جسماني ماده مي گيرد. عالم كشف و شهود است. اين عالم در مراتب وجود هم در قوس صعود و هم در قوس نزول وجود دارد. پس از تعميم چگونگي اعتقاد به عالم مثال و تجلي آن در آثار تزييني معماري نتيجه تحقيق نشان از آن دارد كه تزيينات مسجد امام اصفهان طبق باور شيعه به عالم مثال در آن دوره شكل گرفته است؛ در واقع ساخت بهشت زميني حكمت جمعي نظري حاكم بر عصر بوده است چرا كه حكمت و فلسفه و طريقت و شريعت در اين دوره به اتحاد رسيده است. چنانكه اين امر در نقوش گياهي، اعداد و رنگ هاي به كار رفته مشاهده مي شود.