از مالكيت تا حاكميت: مطالعه تطبيقي محيط زيست در حقوق و فقه اسلامي

From Ownership to Governance: A comparative study of environment in Law and Islamic Jurisprudence

خاستگاه مالكيت و حاكميت را بايد به ترتيب در حقوق خصوصي و حقوق عمومي جستجو كرد. پرسش اصلي اين تحقيق به حاكميت و / يا مالكيت بر محيط زيست و عناصر طبيعي آن اختصاص دارد و بيشتر در صدد تبيين مفاهيم مزبور در دو حوزه حقوق و فقه اسلامي است. اوصاف خاص محيط زيست و ارتباط آن با منافع جمعي برخلاف مالكيت شخصي بر مال معين اقتضا دارد كه رابطه دولت با محيط زيست به عنوان «حاكميت» توصيف گردد. در فقه اسلامي نيز گرچه در آراي فقهيِ متقدمان، از مالكيت بر محيط زيست سخن به ميان آمده است، ليكن برخي از آراي تازه – تحت تاثير گفتمانهاي جديد- كوشيدهاند با تاويل در مفهوم و مفاد مالكيت امام، آن را به مفهوم حاكميت نزديك سازند. اين تحقيق، علاوه بر مقايسه موضوع مالكيت با حاكميت بر محيط زيست در حقوق ايران و فقه اسلامي به طور مختصر به تجزيه و تحليل آن در حقوق بينالملل نيز ميپردازد.