واژه‏گزيني فردوسي و نقش آن در انتظارآفريني و گوش‏سپاري به شاهنامه‏خواني

 Ferdowsi’s Choice of Diction and Its Role in Encouraging Anticipation and Listening to the Public Reading of Shahnameh

بازگوكردن يا خواندنِ داستان، قصه، روايت و غيره در مجالس سابقه‏اي بس كهن در تاريخ فرهنگي ايران‌زمين دارد. قِسمي از اين سنت در روزگار فردوسي نيز رواج داشته و به‌صورت شاهنامه‏خواني ظهور يافته ‏است. حكيم توس با علم به اين موضوع و اميدي كه به خوانش نامورنامه خويش ‏داشته است، در به‏كارگيري برخي واژگان كه بر مفهوم "صدا" دلالت دارند بسيار هنرمندانه رفتار كرده و ازاين‌طريق اسباب فزوني اشتياق شنوندگانِ شاهنامه را فراهم آورده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصيفي‌ـ تحليلي نشان مي‏دهد كه فردوسي براي القاي مفهوم "صدا" واژگاني را برگزيده است كه يا دامنه معنايي بسيار فراخي داشته‏اند، يا خود درصدد گسترده‏سازي دامنه معنايي ‏آنها برآمده‏ است و بدين‌ترتيب هنگام به‏كارگيري اين واژگان، ضمن آنكه تمام حواس شنونده را به يافتن منبع توليد "صدا" يا همان مصداق معطوف كرده است، تعليق و انتظاري خُرد و كوتاه پديد آورده است كه وقتي قرينِ آشنايي‏زدايي مي‌شود، بر زيبايي و جذابيت سروده او مي‌افزايد. نويسنده با اذعان به اينكه شيوه واژه‏گزيني فردوسي كه در اين مقاله محل بحث قرار گرفته ‏است يگانه‌شيوه‏اي نيست كه به انتظارآفريني و گوش‏سپاري به شاهنامه‏خواني مي‏انجامد و سراينده نامورنامه ايرانيان براي انتظارآفريني در اين مجموعه عظيم شگردها دارد، بر آن است تا به بازنمايي جزيي از توانايي و خلاقيت فردوسي بپردازد كه طي قرن‏هاي متمادي در گيرايي كلام شاهنامه‏خوانان نيز تاثيرگذار بوده است، ولي تاكنون هدف توجه و بررسي قرار نگرفته است.

Recounting or reading a story, a tale, or an anecdote in ceremonies has a long history in Iranian culture. A type of this tradition has been widespread in Ferdowsi’s era which emerged in the form of public reading of Shahnameh. Ferdowsi has acted masterfully in choosing words of special speech sounds being aware of his subject and audiences and thus has made listening to Shahnameh being read a delightful experience for the listeners. This research is both analytic and descriptive in method and shows that Ferdowsi has selected his diction with a special regard for its sound effect. These words either had the very widespread semantic scope or Ferdowsi himself expanded their semantic scope and thus attracted the attention of the listeners and made them attentive to finding the source of the sounds’ production. The researcher admits that the method of choosing diction which has been discussed in this article is not the only method which results in waiting and listening to the reading of Shahnameh has many other artistic methods to encourage anticipation in this huge work. This article studies Ferdowsi’s skill and innovation in making his language pleasant and effective and the reading of Shahnameh such an exciting and hilarious experience for both readers and listeners.