سنجش عوامل تغييرات كاربري زمين در روند گسترش كلان شهرها، نمونه موردي: منطقه 22 شهر تهران

Assessment of Influencing Factors on Land Use Changes in Urban Expansion of Metropolis, Case Study: District 22 of Municipality of Tehran

سرعت گسترش كلان شهرها موجب تغييرات سريعي در الگوي كاربري زمين پيرامون اين شهرها شده است. در منطقه 22 شهر تهران نيز، ادامه روند گسترش كاربري هاي شهري پراكنده، موجب بروز مشكلاتي مانند؛ كاهش فضاي سبز، افت كيفيت محيط زيست، تغييرات پوشش گياهي منطقه و ناديده گرفتن توان اكولوژيكي منطقه و افزايش مشكلات اجتماعي، اقتصادي و سياسي شهر تهران مي شود. بنابراين، ايجاد چارچوبي جهت درك تغييرات سريع كاربري زمين كلان شهرها و عوامل آن در گذشته، براي مديريت كارآمد اين تغييرات، اهميت بسياري دارد. اين تحقيق با رويكردي توصيفي تبييني و كمي، در پي شناسايي عوامل و محرك هاي اصلي تغييرات كاربري زمين در روند گسترش كلان شهرها، جهت كنترل و مديريت اين تغييرات است. در اين راستا، شاخص هاي تغييرات كاربري زمين برگرفته از مطالعات و تجارب جهاني و منطبق با شرايط خاص كلان شهرهاي كشور، در محدوده منطقه 22 شهر تهران، مطالعه و سهم هر يك از شاخص ها در تغيير كاربري زمين هاي باير و غيرشهري سال 1375 به كاربري هاي شهري سال 1385، محاسبه شده است. و با استفاده از چارچوب سلول هاي خوديار (CA) و استفاده از روش تحليل عاملي با شاخص هاي تدوين شده پژوهش، عوامل اصلي تغييرات كاربري زمين، شناسايي شده است. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه عوامل اصلي تغييرات كاربري زمين را مي توان در 5 عامل اصلي، شامل دسترسي به خدمات اجتماعي، دسترسي به مراكز شهري، پيشنهادهاي طرح تفصيلي، موقعيت طبيعي و مشوق هاي ساخت و ساز مسكوني جستجو نمود. همچنين نتايج تحقيق نشان مي دهند كه 53 درصد از تغييرات اراضي باغات خصوصي و 9 درصد از تغييرات اراضي فضاي سبز، تغيير به كاربري صنعتي است، كه اين مساله بايد به عنوان يك هشدار محيط زيستي در نظر گرفته شود. بيشترين تغييرات كاربري زمين، از زمين هاي باير و ساخته نشده به كاربري مسكوني و معابر، و در زمين هاي با شيب 2 تا 8 درصد، زمين هاي داراي مالكيت خصوصي و مسكوني كم تراكم اتفاق افتاده است. شاخص هاي نزديكي به مراكز تجاري، نزديكي به راه هاي اصلي و كاربري زمين پيشنهادي طرح تفصيلي، بيشترين تاثير را در تغييرات كاربري زمين دارند. و هر چه سلول به كاربري صنعتي نزديك تر باشد، احتمال شهري شدن كمتري دارد. واژگان كليدي: تغييرات كاربري زمين، سلول هاي خوديار (CA)، تحليل عاملي، منطقه 22 تهران.