سير تحول مفهومي «شب» در شعر فارسي؛ از نماد عرفاني تا استعاره سياسي (به عنوان نمادي بومي)

The Conceptual Development of "Night" in Persian Poetry; From Mystical Symbol to Political Metaphor (As a Symbol of Indigenous)

در اين نوشتار، تغييرات زباني در بافتار اجتماعي و بر اساس عنصر زمان تجزيه و تحليل مي شود. تحول در نقش كلمات از جمله تغييرات زباني است كه دلايل آن را بايد در تغييرات ساخت اجتماعي جست وجو كرد. «شب» از جمله مفاهيمي است كه تحول بنيادين معناي آن در ادبيات را مي‌توان به مثابه نشانه‌هايي از تغييرات سترگ اجتماعي ايران به حساب آورد. از رهگذر به ‌كارگيري روش تحليل درزماني و همزماني، نويسندگان مقاله حاضر اين تغييرات را پي‌جويي كرده‌اند. به گمان نويسندگان، چهار مرحله از تحول در واژه شب در شعر فارسي قابل بازيابي است. به نحوي كه در اشعار كلاسيك بيشتر واژه شب در نماد طبيعت و به منزله نشانه‌اي حماسي جلوه‌گر شده است. با تحول بنيادين در بافتار اجتماعي به ويژه در ايران ميانه، شب به مفهوم نمادين از عرفان به كار رفته شد. سپس در مسير تاريخي جامعه ايران و با تحول بافتار در طي دوره مشروطه و بروز انديشه نوگرايي، موضعي نمايه‌اي اتخاذ كرده و به معناي گردش روزگار تلقي شده است. و سرانجام در مرحله چهارم با افزايش سلطه سياسي با تحول به نشانه‌اي شمايلي، استعاره‌اي از استبداد سياسي در دوره جديد قلمداد شده است.

Linguistic changes would be analyzed this article in social context and based on element of time. Development in word role is one of the linguistic changes whose root shall be sought in social construct. “Night” is one of the concepts whose fundamental semantic change in literature can be regarded as signs of great social changes in Iran. Authors attempt to seek these changes by using synchrony and diachrony analysis method. We can categorize four periods of change in word “Shab” (i.e. Night), so that Night represents nature and a epical sign in classical poems. However, with a fundamental change in social context particularly in Middle Iran, Night has become a symbolic concept of Mysticism; in historical path of Iranian nation and its changing context during Constitution and emergence of Modernism, it got an indexical status and got the meaning of mishap and fate; finally, in fourth period, it is regarded as a metaphor of political authority, so it become a figural symbol along with spreading political Tyranny in the new period.