صفتِ فاعليِ مركبِ مرخم: آري يا خير؟

Truncated Compound Agentive Adjective: Yes or No?

در زبان فارسي و در حيطه تركيب به عنوان يكي از دو حوزه واژه‌سازي، فرايند بسيار زايايي وجود دارد كه طي آن عنصري غيرفعلي (اسم، ضمير مشترك، صفت، قيد) قبل از ستاك حال فعل (مثلاً ‌آموز و بين) قرار مي‌گيرد و ماحصل آن اسم يا صفت جديدي (دانش‌آموز، خودبين) است. در مورد اين فرايند سه ديدگاه وجود دارد: برخي كه عموماً دستور‌نويسان سنتي هستند، آن را صفتِ فاعليِ مركبِ مرخم مي‌دانند. پاره‌اي استنباط دستور‌نويسان سنتي را صحيح قلمداد مي‌كنند؛ اما تعبيري زبان‌شناسانه و نو بر آن سوار مي‌كنند. بعضي نيز به كلي با ديدگاه دستورنويسان سنتي مخالف‌اند و ديدگاه خاص خود را عرضه مي‌كنند. در مقاله حاضر نيز، با اتكا بر دلايل مختلف، ايده سنتيِ صفتِ فاعليِ مركبِ مرخم به كلي مردود شمرده مي‌شود و استدلال مي‌شود كه در فرايند مذكور صرفاً ميان يك عنصر غيرفعلي و يك عنصر فعلي (ستاك حال) پيوند بر‌قرار مي‌شود و نوع پيوند اين دو و در نتيجه، معناي تركيب بر اساس تلويحِ كاربردشناختيِ فارسي‌زبانان مشخص مي‌شود.

There exists, in the Persian language, a highly productive compounding pattern, in which a verbal element combines with a non-verbal one to produce a noun or adjective. Three distinct views can be identified regarding this pattern. Some scholars, mostly traditional grammarians, call the output "truncated compound agentive adjective". Some others accept this, but offer a modern linguistic interpretation. Still, others reject the idea of a truncated compound agentive adjective and hold a different view. Based on different pieces of evidence, the present paper, totally rejects the traditional idea and argues that, in this pattern, a verbal element (present root) simply relates to a non-verbal one through compounding. The type of relation, and hence the meaning of the compound are determined by Persian speakers on the basis of pragmatic implicature.