ضمير دوم‌شخص در داستان‌هاي فارسي

Second-Person Narratives in Persian

متنِ داستاني، علاوه‌بر القاي حال‌وهواي جهاني موهوم، تناسبي را نيز ميانِ آن جهانِ خيالي و جهانِ واقع برمي‌انگيزد. انگيزش كلاميِ اين‌گونه مناسباتِ هستي‌شناختي ميان جهان داستان و زيست‌جهانِ پيرامونِ خواننده را در اين‌جا به «بافت‌وابستگيِ گفتمانِ روايي» تعبير كرده‌ام و براي تبيينِ آن، به كاربردشناسي يكي از نشانه‌هاي كلاميِ برجسته‌اش - يعني ضمير دوم‌شخص ـ پرداخته‌ام. در آغازِ اين راه، پاره‌اي از مفاهيمِ روايت‌شناختيِ لازم براي تشريح بافت‌وابستگيِ داستان را معرفي كرده‌ام. سپس به ذكر پاره‌اي ملاحظات زبان‌شناختي درباره بافت‌وابستگيِ گفتمان روايي پرداخته‌ام. پس‌از مرور انواع عبارت‌هاي اشاري، با‌ بررسي كاركرد ارجاعيِ ضمير دوم‌شخص در نمونه‌هايي از گفتمان روايي، نشان داده‌ام كه از اين ضمير به چندروش مي‌توان براي وابستن جهان داستان به بافت بيرون از آن بهره گرفت، و ضمير دوم‌شخص، امروزه در ادبيات داستاني ايران، افزون‌بر تنها كاركردي كه زبان‌شناسان به‌طور سنتي برايش قايل بوده‌اند (شاخص‌گذاريِ مخاطب در بافت حاكم بر گفتگوهاي شفاهي)، چه كاركردهايي يافته است. با شناسايي و بررسيِ اين كاركردها سرانجام به اين نتيجه رسيده‌ام كه گاهي در داستان‌هاي نوين فارسي از ضمير دوم‌شخص، نه براي تثبيت مرزهاي هستي‌شناختي ميان عوالم پندار و جهانِ واقع، كه براي درهم‌ريختن اين مراتبِ وجودي استفاده مي‌شود.

Making a story world, narrative texts also contextualize it in the real world. Such an ontological rojection, called in this article the context dependency of narrative discourse, is the topic of the present pragmatic study which examines second person pronoun as one of the most significant linguistic features of narrative texts. First a number of narratological concepts required for the pragmatics of narrative texts are discussed. Then, some specific linguistic insights about deictic expressions are studied in 2nd-person sample narratives. Based on the results of the study, five referring functions are recognized for 2ndperson pronouns particularly used in Persian to put literary fictions in their wider readerly contexts. This article, in a more explicit term, concludes that in addition to their only application ever known to linguists (i.e. addressing the participants in face to face conversations), 2nd-person pronouns are applied in Persian contemporary narratives for undermining -rather than underlining- the ontological boundaries between the real and the fictive.