تعيين هندسه مفهومي انواع ارزش

Determining the Conceptual Geometry of Types of Value

بحث حسن و قبح يكي از مهم‌ترين و فرقه‌سازترين موضوعات در تاريخ انديشه‌هاي كلامي و اخلاقي بوده است. مباحث متعدد معناشناسي مفاهيم حسن و قبح، هستي‌شناسي جملات مشتمل بر حسن و قبح، و معرفت‌شناسي قضاياي مشتمل بر حسن و قبح در لابه‌لاي كتاب‌هاي كلامي و فلسفي و اصولي انديشمندان مسلمان مطرح شده است. اشاعره، به منزله مهم‌ترين منكران حسن و قبح ذاتي و عقلي، و عدليه، به منزله مشهورترين مدافعان حسن و قبح ذاتي و عقلي، ادله فراواني براي اثبات مدعاي خود و طرد مدعاي طرف مقابل اقامه كرده‌اند. در اين ميان، عدم تفكيك بحث «معناشناسي» حسن و قبح و «معيارشناسي» حسن و قبح از يك سو، و عدم توجه به تمايز مباحث هستي‌شناسانه و معرفت‌شناسانه در اين باره، موجب خلط و خطاهاي فراواني شده است. نوشتار پيش‌روي كوشيده است با تكميل راهي كه بزرگاني چون عبدالرزاق فياض لاهيجي و ملاهادي سبزواري در زمينه تمايز ميان ارزش‌هاي «ذاتي/ الاهي» و «عقلي/ شرعي» پيموده‌اند، تمايزهاي ديگري را ـ مانند تمايز ارزش‌هاي «غايي/ ابزاري» و «ذاتي/ غيري» ـ بررسي كند، تمايزهايي كه ميان ارزش‌ها مي‌توان ترسيم كرد و بي‌توجهي به آن‏ها مغالطه‌هايي را در پي داشته است.

The issue of virtue and evil of actions has been one of the most important and sect-creating issues in the history of scholastic and ethical thoughts. The numerous topics such as semantic description of virtue & evil of actions, ontological description of virtue & evil of actions and epistemological description of virtue & evil of actions have been discussed in the scholastic, philosophic and jurisprudence books of Muslim thinkers. Ashʹarites as the most ardent deniers of the essential and rational virtue & evil of actions; and Adliyyah Sect as the most famous apologist for the essential and rational virtue & evil of actions have adduced reasons as proof for their claims and have rejected the opposite partyʹs. Amidst all these discussions, due to the lack of separation of "semantics" of virtue & evil of actions from "criteriology" of virtue & evil of actions on the one hand, and also the lack of enough attention to distinguish between the ontological and epistemological debates in this regard at the other hand, have raised lots of confusions and misunderstandings. This paper tries not only to complete the way that scholars such as Abdul Razzaq Fayadh Lahiji and Mullah Hadi Sabziwari has paced to distinguish between the «intrinsic/divine values» and «intellectual/religious values» but also to analyze the other distinctions such as the ones between the «final/instrumental values» and «intrinsic/extrinsic values» because neglecting them has brought about some fallacies in this field of study.