نظام وقف در بيمارستان هاي دوره اسلامي از ابتدا تا آغاز عثماني

The System of Endowment in the Hospitals of Islamic Period from the Beginning untill Othmanid time

نظام وقف در ميان مسلمانان به سبب تاكيد فراوان قرآن، سنت نبوي? و تشويق ايمه اطهار? گسترش چشم گيري داشت. وسعت روند بيمارستان سازي در سراسر قلمرو اسلامي از اندلس در غرب تا ماورا النهر و هند در شرق اسلامي، نشان دهنده اهتمام خاص و ويژه تمدن اسلامي به امور پزشكي و درماني جامعه است. در ابتدا بودجه و هزينه هاي مصرفي بيمارستان هاي اسلامي به وسيله باني و يا حاكم سازنده بنا تامين مي شد اما خيلي زود مسلمانان دريافتند براي استمرار كار بيمارستان ها با نظام وقف است؛ زيرا با مرگ سازنده بيمارستان و يا عدم علاقه جانشينان وي در اختصاص بودجه به بيمارستان و يا ضعف اقتصادي دولت ها در مراحل بعد، اداره امور بيمارستان مختل مي شد. هنگامي كه بيمارستان ها، املاك و مستغلاتي موقوفه داشتند و از درآمد آن ها هزينه هاي خود را تامين مي كردند، استمرار كارشان مستقل از ضعف و افول دولت ها و حاكمان تداوم مي يافت و عموم مردم نيز فارغ از هر نژاد، مذهب و مسلكي مي توانستند به صورت رايگان از خدمات آن ها بهره مند شوند. بررسي تاريخي منبع درآمد بيمارستان هاي اسلامي كه تكيه اش بر موقوفات بود، هدف اين نوشته است.

The System of endowment among Muslims was of considerable development due to excessive emphasis of holy Qur’an, prophetic tradition as well as the encouragement of infallible Imams. The development of the trend of hospital construction all over the Islamic area from Andalusia in the west as far as Transoxania and India in the Islamic east would be the reflection of the particular attention of Islamic civilization toward the medication and treatment affairs of society. At first, the budget and consumptive expenses of Islamic hospitals could be afforded by the benefactors or someone in charge of the construction but the Muslims shortly found that the constant activities of hospitals depend on endowment. Since, through the death of the constructor of hospitals or void of interest of his successors in devoting budget to the hospital or the economical weakness of governments in the next stages, the hospital affairs would be ended. When the hospitals were of dedicated possessions and real properties and their expenses could be provided through the income of them, the continuation of their activities would be independent of the weakness and collapse of governments and governors so that the people regardless of any race, religion and ideology could be benefited from free of charge services. The purpose of this writing is linked to the historical investigation of the origin of the income of Islamic hospitals relying on endowments.