پرورش گونه علمي زبان فارسي، مطالعه‌‌اي بر اساس واژه‌ها و اصطلاحات رشته‌هاي شيمي و مهندسي شيمي: مسيرِ طي‌شده و راهِ پيش‌ رو

Development of Scientific Register of Persian, a Study Based on the Terminology of Chemistry and Chemical Engineering; Past and Future Corpus Planning Policies

در مقاله حاضر سير تطور گونه علمي زبان فارسي و رويه‌هاي اتخاذشده در واژه‌گزيني علمي در رشته‌هاي شيمي و مهندسي شيمي بررسي شده‌ است. امكان واژه‌سازيِ گسترده، معياري‌بودن، قياس‌پذيري و دقتِ معناييِ واژه‌ها، ويژگي‌هاي اصلي زبان‌هاي توانمند براي ارايه علم شناخته شده است و با نظري به برآيند تلاش‌هايي كه تاكنون در اين زمينه انجام شده است، ميزان كاميابي واژه‌سازان در پروراندنِ اين ويژگي‌ها براي متن‌هاي علميِ فارسي ارزيابي شده است. بر اساس نمونه‌هاي بررسي‌شده، اشتقاق، تركيب و تخصيص معنايي، روش‌هاي اصليِ واژه‌سازي در اين حوزه‌ها بوده‌اند و كاربرد سرواژه‌سازي و تلفيق بسيار محدود بوده است. اين موضوع معادل‌يابي را براي واژه‌هايي كه در زبان‌هاي مبدا از راه سرواژه‌سازي ساخته شده‌اند، دشوار كرده است. كاربرد گسترده تخصيص معنايي مسيله‌ساز دانسته شده است. ميزان حصول ويژگي‌هاي زبانِ مناسبِ متن‌هاي علمي، از نظر ساختواژه در اين رشته‌ها، به طور كيفي سنجيده شده است و ضمن ارايه شواهدي براي تحقق نسبي برخي از اين ويژگي‌ها پيشنهادهايي براي برنامه‌ريزي زباني در اين رشته‌ها، جهت نزديكي به ويژگي‌هاي مورد نظر، ارايه شده است كه از جمله آنها ايجاد پايگاه داده‌هاي متمركز براي واژه‌ها و اصطلاحات علمي و وضع قراردادهايي در واژه‌گزينيِ علمي، علاوه بر قواعد ساختِ‌ واژه در زبان طبيعي فارسي، براي يكسان‌سازي و تدقيق واژگان علمي است.

This paper deals with the evolution of scientific register of Persian and the policies taken in developing terminology of chemistry and chemical engineering. Some of common morphological and vocabulary characteristics of the languages most widely used in scientific discourse are considered as the required characteristics of a well-equipped scientific register; These characteristics include high capacity of terminologization, corpus standardization, structural and elemental comparability of terms and precision. In order to evaluate the extent of realization of these characteristics, word-formation processes used in terminology of these fields are studied and it is concluded that derivation, compounding and meaning specification are commonly used word formation processes. Blending and acronym are rarely used and some deficiencies in scientific register are attributed to this issue. It is discussed that characteristics of a well-equipped language were partly realized in Persian scientific register and suggestions are given to enhance the aforementioned characteristics in Persian scientific terminology.