ارزيابي مناطق آسيب‌پذير ناشي از سيلاب در شهر اروميه

Investigation of flood-vulnerable areas in Urmia city in order to reduce hazards

ارزيابي مناطق آسيب‌‌‌‌پذير ناشي از سيلاب در شهر اروميه منصور رضايي عزيزي1، جعفر عبدالهي شريف2 1. نويسنده مسيول: دانشجوي كارشناسي ارشد زمين‌شناسي اقتصادي، دانشگاه اروميه، اروميه، ايران. 2. عضو هييت علمي گروه معدن، دانشگاه اروميه، گروه زمين شناسي دانشگاه اروميه، اروميه، ايران. Email: manrezaei@yahoo.ca دريافت: 30/5/92 پذيرش: 16/2/93 چكيده مقدمه: تبديل رواناب‌ها به سيلاب مي‌تواند خسارات جبران‌نا‌‌‌پذيري به شبكه شريان‌‌هاي شهري وارد كند. افزايش حدود 20 برابري گستره شهر اروميه در پنجاه سال اخيربه علت توسعه ساخت و ساز‌هاي شهري و به‌ويژه گسترش آن در مناطق كوهپايه اي و در نتيجه از بين رفتن پوشش گياهي و جايگزيني آن با معابر آسفالت شهري، اين پهنه را مستعد جريان يافتن رواناب و سيلاب در مواقع بارندگي به خصوص در هنگام بارش‌هاي رگباري كرده است. با توجه به ويژگي هاي مورفولوژيكي اروميه زون بندي اين شهر و مناطق اطراف آن با وسعت حدود 200 كيلومترمربع از نظر ايجاد رواناب و مناطق آسيب ‌‌‌پذير بررسي شده است. ارزيابي 4000 ركورد اطلاعاتي با توجه به داده‌هاي ايستگاه‌‌هاي سازمان آب منطقه اي و هواشناسي سال‌‌هاي آبي مختلف در شهر اروميه نشان مي دهد كه ساليانه حدود 27 ميليون متر مكعب آب در قالب برف و باران برگستره آن نازل مي‌شود. بررسي هاي مقدماتي نشان داده است كه ساليانه حدود 5 ميليون متر مكعب از اين بارش‌ها به صورت رواناب و در زمان بارش‌هاي رگباري به صورت سيلاب در معابر عمومي جريان مي يابد. روش: در اين پژوهش زون‌هاي مستعد براي تشكيل رواناب در گستره اروميه، حاشيه شهر و مناطق مسكوني شناسايي شده است. با بهره گيري از داده‌‌هاي آماري سازمان هواشناسي استان آذربايجان‌غربي شديدترين بارش محتمل در گستره شهر با دوره بازگشت پنج ساله تعيين و با تلفيق داده‌‌هاي موجود و استفاده از روش تحليل تاپسيس مستعدترين زون براي تشكيل سيلاب تعيين شده است. يافته‌‌ها: براساس اين پژوهش 17 زون مجزا كه از ويژگي هاي متفاوت مورفولوژيكي برخوردارند در اطراف شهر قابل شناسايي است. بررسي ها نشان مي دهد كه زون شماره 12 با مساحت حدود 757000 مترمربع با دارا بودن بيشترين فاصله از حالت ايده آل مستعدترين زون از نظر توليد و جريان يافتن رواناب و سيلاب شهري بوده و در يك بارش شديد بهاري در آن در هر دقيقه192 مترمكعب آب باران فرو مي‌ريزد كه با توجه به ضريب جريان سطحي و ضريب حوضه، قسمت اعظم آن به رواناب تبديل مي گردد. ايمن ترين زون شهري نيز زون شماره 17 با دارا بودن كمترين فاصله از حالت ايده‌آل به مساحت1763000مترمربع بوده كه در شديدترين بارش‌هاي جوّي 275 مترمكعب از نزولات جوّي وارد آن مي‌شود. نتيجه گيري: وزن دهي به شاخص هاي موثر در ايجاد رواناب نشان مي دهد كه شاخص زاويه اتصال مسير آبراهه‌‌هاي طبيعي حامل رواناب ها با شريان‌هاي شهري و مساحت تحت شريان، بيشترين و شاخص طول معبر جمع كننده رواناب و اختلاف ارتفاع، كمترين وزن (تاثير) را در معيار آسيب-‌‌‌پذيري دارند. بر اين اساس، زون‌هاي4، 12، 15 و 16 با حدود 2/4 كيلومترمربع در معرض آسيب-‌‌‌پذيري خيلي زياد هستند، اما زون‌هاي 17، 1، 2 و 3 به ترتيب در معرض كمترين ميزان آسيب ‌‌‌پذيري قرار دارند. بدين منظور احداث كانال‌‌هاي جمع-آوري رواناب در گستره شهر به خصوص در زون‌هاي 4 تا 6 و 11تا 16 ضروري است كه اين امر مي‌تواند باعث كاهش خسارات مالي و جاني احتمالي در اين مناطق شود و از ايجاد مناظر ناخوشايند و آزاردهنده در هنگام بارش‌هاي رگباري بهاري بكاهد. كلمات كليدي: رواناب، مناطق آسيب پذير، روش تحليل تاپسيس، شهر اروميه.

Abstract Background: Conversion of runoff into flood can cause irreparable damage to urban water gathering channels. A 20-fold increased of Urmia, new constructions development on the urban areas over the past five decades particularly on hills constructions and vegetation loss enormously and replacing with asphalt made this area prone to flooding and rainfall runoff especially during heavy rains at rainy seasons. According to the morphological specification, Urmia and its surroundings (about 200 Km2) were divided into different zones and investigated the torrents and vulnerable regions. Due to evaluation of more than 4000 data collected from Urmia Regional Water and Metrological Organization, about 27 million m3 rain and snow come to city annually. Primary evaluation shows that about 5 million m3 annually in spring seasons flow through the city. Methods: In this study, zones prone to runoff in Urmia city, margin and residential areas have been identified. The flood-prone areas were determined by using TOPSIS method and obtaining data from Meteorology Organization of West Azerbaijan during heavy rain for a five-year return period by combining existing data. Findings: According to this project, 17 separate regions are distinguished with respect to different morphological features. The studies showed that region No.12 (about 757000 m2) with the ultimate point to ideal situation was the most flood-prone regions due to the cause and flow runoff and urban flooding; in a heavy spring rain about to 192 m3/min rainfall occurs, given the affecting coefficients much of it became runoff. Region No.17 with about 1763000 m2, the closet point to ideal situation, was the most secure one on which heavy rain more than 275 m3 was coming down. Conclusion: Weighting to the effective parameters involved in runoff showed that the connecting angle between natural draining systems and urban water gathering channels on the one hand, and the indicator of the length of channels and significant difference in height on the other hand had the maximum and minimum weight (effect) on the vulnerable criterion respectively. Accordingly, the regions 4, 12, 15 and 16 with about 3.4 Km2 are the most vulnerable zones but on the other hand, the regions 17, 1, 2 and 3 are located on the low risk vulnerable zones. For this purpose, constructing the water gathering channels in urban areas, especially in the 4-6 and 8-16 regions is necessary to reduce the damages and hazards in these regions and also unpleasant sights in the heavy rains. Keywords: run off, vulnerable regions, TOPSIS method, Urmia city