جايگاه وقف در توسعه تشيع در عصر ايلخانان

The Function of Bequeathment in the Development of Shiism at the Age of Ilkhanids

وقف در لغت به معناي ايستادن و درنگ كردن بيشتر استفاده شده و در اصطلاح شرعي، تحبيس اصل و تسليم منفعت تعريف شده است. وقف به عنوان يك سنت در تاريخ اسلام، پيش از اسلام و حتي در ساير اديان وجود داشته است و كاربردهاي زيادي براي آن بيان شده است. وقف و موقوفات در تاريخ اسلام و شكوفايي تمدن اسلامي به ويژه گسترش فرهنگ شيعي و توسعه علمي ـ تمدني شيعيان نقش به سزايي داشته است. از قرن چهارم هجري و به ويژه با روي كار آمدن حكومت آل بويه، شاهد رونق موقوفات شيعي و حمايت آل بويه از مراكز مذهبي، آموزشي و رفاهي شيعيان هستيم. اين جريان تا دوره حمله مغول اهميت و تاثيرگذاري خود را حفظ كرد. در دوران پرتلاطم هجوم مغول تا تاسيس دولت ايلخاني، وقف و موقوفات مانند ساير نهادها و مظاهر تمدني به شدت آسيب ديد. سيوال اصلي اين مقاله اين است كه نقش وقف در گسترش تشيع در دوره ايلخانان به چه ميزان بوده است؟ و فرضيه ارايه شده اين است كه وقف در گسترش تشيع در ادوار تاريخي به خصوص عصر ايلخانان، نقش اصلي داشته است. به عنوان مدخل بحث درباره معنا و مفهوم وقف سخن گفته شده و در ادامه به روند بازسازي موقوفات شيعي به دست خواجه نصيرالدين طوسي و تاثير آن در نوسازي و توسعه فرهنگ و مذهب تشيع و عموميت يافتن آن در عصر ايلخانان پرداخته شده است.

Waqf has been etymologically defined as more stop or delay, and in religious term as the retention of original property and the submission of profit. It has traditionally existed in the history of Islam, before Islam and even in the other religions along with numerous functions stated for it. Bequeathment and bequeathed properties has been of considerable function in the history of Islam as well as the prosperity of Islamic civilization particularly the development of Shiite culture and scientific-civilized development of Shiites. Since the forth century and especially along with the advent of Buyids’ government, we are encountering with the prosperity of Shiite bequeathed properties and the support of Buyids from the religious, educational, and welfare center of Shiites. This trend preserved its importance and efficiency until the invasion of Mongol. During the chaotic invasion of Mongol until the establishment of Ilkhanids’ government, bequeathment and bequeathed properties like the other institutions and civilized representations was deeply damaged. The main question of this article has to do with the extent of the function of bequeathment in the development of Shiism in Ilkhanid time and the presented hypothesis would be related to the main role of bequeathment in the historical periods particularly at the age of Ilkhanids. As the entry of discussion, the meaning and concept of bequeathment has been stated and then, it has been investigated the trend of reconstruction of Shiite bequeathed properties by khajeh Nasireddin Toosi and its effect on the renovation and development of Shiite culture and religion and its inclusiveness at the age of Ilkhanids.