سعادت از منظر ارسطو و ابن مسكويه رازي

Happiness in the Views of Aristotle and Ibn Miskawayh Razi

پرسش درباره مفهوم و مصداق «سعادت»، ريشه در نهاد و سرشت آدمي دارد. مقايسه آرا دو انديشمند صاحب‌نظر در اين زمينه ـ يكي از يونان باستان و ديگري از حكماي اسلامي هم روزگار با ابن‌سينا، از جهت معرفت نسبت به نوآوري متفكران اسلامي در قبال رهاورد يونانيان در ساحتهاي گوناگون فلسفي، حايز كمال اهميت است. اين جستار مختصر ـ كه به روش تحليلي ـ تطبيقي صورت پذيرفته ـ پس از تاملاتي چند درباره مباني فلسفي و اخلاقي هريك، وجوه اشتراك و افتراق آرا ايشان درباره سعادت را كاويده است. ارسطو، گرچه با اهتمام كامل به مولفه‌هاي عقل، لذت و دوستي، تيوري فضيلت و سعادت را حول محور «اعتدال» تعريف ميكند، ليكن، با توجه نگاه غيرتوحيدي وي به خدا و جهان و عدم توجه او به معاد، قادر نيست كه مدل موفقي از مفهوم و مصداق سعادت ارايه كند. برخلاف ابن‌مسكويه كه با جهانبيني توحيدي ميكوشد تا همين معاني را برپايه معرفت نفس، عقل و شرع تبيين نمايد، سعادت را به دو قسم دنيوي و اخروي تقسيم نموده و مصداق واقعي سعادت را قرب الهي معرفي ميكند. همچنين، هردو بر تعريف سعادت به خير متعالي (خير اعلي) تاكيد ميورزند، ليكن، از آنجا كه مباني انديشه اخلاقي آنها با يكديگر متفاوت بوده، لوازم انديشه آنان نيز با يكديگر متفاوت خواهد شد.

The question of the concept and referent of “happiness” is rooted in Man’s nature. A comparison of the ideas of two authorities in this field, one from ancient Greece and the other from among the Islamic philosophers who were contemporary with Ibn Sina, is of great importance in appreciating the innovations of Muslim thinkers in comparison to those of Greek thinkers in various fields of philosophy. This short paper, which is based on an analytic-comparative study, after explaining the philosophical and ethical principles of each of these two schools, inquires into the similarities and differences between their ideas concerning happiness. Aristotle defined the theory of virtue and happiness based on the concept of “golden mean” with reference to some components such as the intellect, joy, and friendship. However, given his non-monotheistic view of God and the world and heedlessness of resurrection, he was not capable of providing a successful model for the concept and referent of happiness. In contrast, Ibn Miskawayh tries to explain the same concepts on the basis of the knowledge of the soul, the intellect, and the divine rule in the light of his monotheistic worldview. He divides happiness into two worldly and other-worldly types and introduces divine proximity as the true referent of happiness. Both of them define happiness as the transcendent good (supreme good); however, since the basic principles of their ethical philosophies are different from each other, their philosophical concomitants are also different from each other.