تخيّل ادبي كهن‌الگوي آتش در داستان سياوش از منظر گاستون باشلار

Literary Imagination of Archetype of Fire in the Story of Siavash based on the Views of Gaston Bachelard

آتش در زمان گذشته نقش مهمي در زندگي اقوام هند و اروپايي داشت؛ در زمان زرتشت، نمود طهارت و پاكي دانسته شد. اين عنصر در مزديسنا نماد زندگي است. قدرت و نيرومندي، درخشندگي و فسادناپذيري، پاكي و پاك‌كنندگي، از ديگر عواملي است كه توجه بشر را به آتش جلب كرد. گاستون باشلار (1884- 1962م.) معرفت‌شناس، فيلسوف، منتقد ادبي و از ساختارگرايان آغازين فرانسوي است. او در عين‌حال كه به جهان مادي و مسايل روز مي‌انديشيد، به دنياي شعر و شاعري و خيال‌پردازي شاعرانه نيز مي‌پرداخت. تاكيد باشلار بر تحليل‌هاي مربوط به تخيّل آتش، يادآور ديدگاه‌هاي كارل گوستاو يونگ است. در باور وي آتش، عنصري است كه مي‌تواند به روشي دوگانه اعتبار يابد كه ضد يكديگرند؛ هم مظهر خير است و هم نمود شرّ، در بهشت مي‎درخشد و در دوزخ مي‌سوزد، هم راحت است و هم عذاب. باشلار معتقد است كه هر شاعري به يكي از عناصر چهارگانه توجه دارد و براي بازشناسي شاعران اصيل، بايد به ميزان نزديكي و دوري ايشان از اين عناصر توجه كرد. در حقيقت، هدف نقد ادبي گاستون باشلار، تربيت خواننده براي بهتر خواندن اثر و يافتن هم‌ْگرايي‌هاي علم و روان‌شناسي و تخيّل در ادبيات است. اين مقاله مي‌كوشد با نگاهي به عنصر آتش در داستان سياوش، به تفسير و تبيين پنداره‌هاي آغازين تخيّل انسان از نگاه فردوسي بپردازد.

Fire played an important role in the lives of Indo-Europeans during the past time; at the time of Zarathustra, it was considered as the representation of hygiene and purity. In Mazdayasna, it is the symbol of life. Strength and power, brilliance and imperishability and also purity and cleansing are among other factors that would attract human attention to the fire. Gaston Bachelard (1884-1962) is a French epistemologist, philosopher, literary critic and an earlier structuralist who simultaneously considers pecuniary or the materialistic world and the issues of the daily life and also explores non- pecuniary and the world of poetry and poetic imagination of poets. His emphasis on the analyses of fire imagination reminds the interpretations of Karl Gustav Yung. In his opinion, the fire is an element which can be validated in a contradictory, dual manner: it is the emblem of virtue and the embodiment of evil, it glows in heaven and burns in hell, and it is both convenience and also agony. Bachelard believes that every poet pays attention to one of the Four Elements and in order to recognize the true poets, one must consider their degree of distance and closeness to these elements. In fact, the purpose of literary criticism of Gaston Bachelard is to train the readers to better understand the literary works and to find the convergences of science, psychology and imagination in the literature; Thus, by looking at the fire element in the story of Siavash, this article attempts to explain the earlier notions of human imagination in the magnum opus of Ferdowsi.