تحليل مسيله شر ادراكي از منظر ملاصدرا

Mullā Sadrā on Perceptual Evil

بخشي از آنچه در اين دنيا به فهم و تجربه انسان درمي‌آيد ملايم طبيعت وي نيست. از سويي، استدلال و باور به وجود خداوند حكيم، قادر و عادل مطلق براي متالهان از جمله امور انكارناشدني است. مسيله شر در دوران معاصر بيشتر حاصل صورت‌بندي گزاره‌هايي است كه خميرمايه اصلي آن‌ها برگرفته از همين دو جنبه فهم و تجربه انساني است. منطقاً و به لحاظ تاريخي پيش از چنين صورت‌بندي نوعي ناسازگاري در اين دو جنبه به نظر مي‌آمده كه متالهان و فلاسفه را به تامل واداشته است، چراكه با نظر به عالم، خصوصاً درد و رنج (شر) در عالم و مخلوق خداي حكيم و قادر و عادل مطلق دانستن آن، به طور طبيعي و در بدو امر ناسازگاري ديده مي‌شود و پرسشي مطرح مي‌شود مبني بر اين‌كه چگونه است كه چنان خدايي چنين عالمي را خلق كرده است؟ ملاصدرا براي حل مسايل ناشي از اين ناسازگاري به دو رويكرد (در دو ساحت مابعدالطبيعي و ادراكي) متوسل شده است. در رويكرد نخست، مبناي او نظر به عالم به نحو ماتقدم و تحليل مسايل به طور مابعدالطبيعي است؛ يعني همچون اسلاف خود به بحث از عدمي‌بودن شر و ... مي‌پردازد، اما او در رويكرد دوم تجربه را مقدم مي‌كند كه نتيجه آن پذيرش وجود شر ادراكي (درد، رنج و ...) و حل مسيله شر با اين ابتداست. از نظر وي راه‌حل اين است كه شرور ادراكي را حقيقتاً شرور بالذات و علاوه بر آن شرور مضاعف بدانيم و با تاكيد بر اين معنا، به جاي توجه به مخلوق‌بودن عالم، به دستگاه ادراكي مدرك توجه كنيم.

One may have perceptions and experiences in the world which is not agreeable to his nature. On the other hand, it is undeniable for theologians that there exists a Wise, Omnipotent, and absolutely Just God. The contemporary formulations of the problem of evil are often based upon these inconsistent perceptions. These inconsistent perceptions may raise the question why such God have created such world. Mull? Sadr? has two approaches (in the metaphysical realm as well as the perceptual one) to the issue. In the first approach, he focuses on the world a priori and analyses the issues metaphysically, that is he adopts the theory of negativity of evil to solve the problem. In the second approach, however, he accepts the existence of perceptual evil and, taking this intuition to be granted, tries to solve the problem. According to him, perceptual evils are actually evils per essentia and also doubled evils. Nevertheless, for solving the problem, one has to consider the cognitive faculties of perceiver rather than the createdness of the world.