حديث كنز مخفي در آينه حكمت متعاليه

Hadith of the Hidden Treasure (Kanz-i-Makhfī) in the Mirror of Transcendent Philosophy

در بسياري از آثار انديشمندان مسلمان به حديث قدسي «كنت كنزاً مخفياً فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لكي اعرف» اشاره شده است. برخي با ديده ترديد يا انكار به سند و محتواي حديث نگريسته‌اند، اما بسياري آن را درخور اعتنا ديده و نتايج بسيار از آن استنباط كرده‌اند. اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي به بررسي نحوه نگرش بنيانگذار حكمت متعاليه و برخي از پيروان آن به اين حديث مي‌پردازد. ملاصدرا غايت و مطلوب‌بودن خداوند را، براي ذات خويش و ديگر موجودات، به ترتيب با اسامي الهي «اول» و «آخر» تطبيق مي‌كند. او كنز مخفي را اشاره به مرتبه احديت صرف مي‌داند و براي تبيين نحوه احتجاب و ظهور در حديث كنز حق تعالي چهار وجه ذكر مي‌كند. ملاصدرا برخلاف جمهور متكلمان اراده خداوند را منبعث از علم او به نظام خير مي‌داند كه تابع علم او به ذات خويش است و بر همين اساس، حب ذاتي و عشق ازلي خداوند را سرچشمه اراده او براي آفرينش معرفي مي‌كند. همچنين، اين حديث را مي‌توان به‌منزله تفسير آيه «و ما خلقتُ الجنَّ و الانسَ الاّ ليعبدون» (ذاريات: 56) در نظر گرفت كه بر اساس آن، عبادت معرفت است و انسان كامل، كه جلوه‌گاه بروز همه صفات الهي است، غايت قصواي همه آفرينش خواهد بود.