بررسي تحول مولفه‌هاي هويت ملي از منظر انديشه سياسي در ايران (از اسكندرغاصب تا اسكندر ذوالقرنين)

A survey about the changes in collections of epics dealing with national identity in relation with political thinking in Iran: From Alexander the Usurper to Alexander the Great (zol-qarneyn or Two-Hor

چكيده اسكندر مقدوني به عنوان برجسته‌ترين دشمن ايران زمين سهم مهمي در ادبيات حماسي فارسي دارد. پرداخت جامع و مفصل فردوسي، داراب نامه‌ي طرسوسي، داراب نامه‌ي بيغمي و ده‌ها متن ديگر به زندگي و كارهاي او، بخشي از اين سهم را شامل مي‌شود. اما اين شخصيت تاريخي كه دركشورگشايي و نظامي‌گري به اسطوره‌اي درادبيات ملل بدل شده، در ادبيات فارسي جايگاهي دوگانه دارد؛ رويه‌ي نخست آن مربوط به متوني است كه عمدتاً پيش از قرن ششم تاليف شده‌اند و سرآغاز آنها هم به دوران پيش از اسلام باز مي‌گردند. در اين متون اسكندر گجسته يا ملعون در مقام دشمن قرار دارد، از سوي ديگر، براي توجيه بخشي از انديشه‌ي سياسي ايرانيان باستان، وي به نوعي به نسل دارا (آخرين پادشاه كياني) متصل مي‌شود. در رويه‌ي دوم كه شاخص‌ترين تجلي آن در آثار نظامي گنجوي است، شخصيت اسكندر تحولي عظيم پيدا مي‌كند. حكيم گنجه در دو اثر عرفاني خود: شرفنامه و اقبالنامه از اسكندر غاصب، عارفي پيامبر گونه مي‌سازد كه البته در جهان گشايي هم يد طولايي داشته است. در اين مقاله ، تحول شخصيت اسكندر با توجه به نقش آن در حيات سياسي ايران، ازمنظر هويتي بررسي شده و نقش دوگانه آن در ادب فارسي، در نسبت با خرد سياسي ايرانيان سنجيده مي‌شود.

Abstract Alexander of Macedon has the prominent role in Iranian national epic, as the worst enensy of Iran Tarsusi,s Darab Nameh, Beygham’is Darab –Nameh and tens of other Persian literary texts were devoted a part of their texts to his life and deeds. However, this historical personality whose conqvests and military abilities have been elevated to mythical proportions in world literature,has two places (positions) in Persian literature. The first, are texts, which were probably composed prior to the sixyh century a.d. and begin their narratives in the pre-Islamic period.In these texts, Alexander, on one hand, appears in the role of a selfish and cursed enemy, while on the other hand, due to political thoughts of ancient Iranians, he is connected to the last Kiyani Kings (Darab was the 8th king of the Kian dynasty). The second, which is best demonstrated in the works of Nezami of Ganja, Alexander’s personality is greatly transformed. Nezami in his two gnostic works, transforms alexander the usurper into a wise (learned sagacious, Gnostic) prophet (messenger 0, who had also a profound role as a world conqueror. This article will be examined the changes of Alexander’s personality in relation to that of Iranian political thinking and national identity, as is demonstrated in the two sides of his personality in Persian literature in relation to Iranian political development.