مباني حِكمي علم ديني از ديدگاه محمدنقيب العطاس

Theosophical Principals of Religious Knowledge from the Viewpoint of Seyyed Muhammad Naquib al-Attas

نظريه علم ديني، يكي از پديده‌هاي مهم جهان‌اسلام است كه موافقان و منكراني را پيدا كرده‌است. "محمدنقيب العطاس" يكي از موافقان و نظريه‌پردازان اسلامي‌سازي معرفت است. وي، نخست فلسفه و جهان بيني با محوريت قرآن و اعتقاد به مراتب و درجات وجود و وابستگي مطلق‌هستي به خداوند را سامان داد؛ سپس، ارتباط ناگسستني انسان و جهان را بيان كرد و توضيح داد كه انسان مهم ترين جز هستي و موجودي جاودان است كه بهترين هويت شناسي او در قرآن آمده‌است و بعد، معنا و مفهوم و غايت نظام آموزش ‌و پرورش را تبيين كرد. درنظر العطاس، مقصود حقيقي از آموزش و پرورش، تحقق حقايق قرآن در وجود انسان است؛ ازاين‌رو فراگيري معارف و زبان قرآن، نخستين و مهم ترين بخش از الگوي آموزش و پرورش درنظر العطاس است. وي با تبيين حقيقت علم و ايمان و انسان و جايگاه انسان در هستي به پيوند علم با انسان و دين پرداخت و علم‌ديني را تفسير كرد. عطاس با معرفي فرايند غربي‌سازي علوم به تبيين فرايند اسلامي‌سازي علوم پرداخت. فرايند غربي‌سازي علوم در تفكر عطاس عبارت است از:1. فرهنگ و تمدن غربي؛ 2. عناصر كليدي علوم طبيعي؛ 3. انساني و كاربردي‌غربي و فرايند اسلامي‌سازي علوم در اين ديدگاه عبارت است از: 1. شناسايي عناصر كليدي از علوم‌اسلامي؛ 2. جايگزيني عناصر كليدي‌اسلامي با غربي؛ 3. ابتناي علوم‌طبيعي و كاربردي بر عناصرِاسلامي 4. اصلاح تنه علوم‌همسان با عناصر كليدي‌اسلامي. اين مقاله در پايان به آسيب‌شناسي نظريه «تهذيبي- تاسيسي» پرداخته است.

As a remarkable achievement of Islamic philosophy, the theory of religious knowledge has had its opponents and proponents since its conception. Seyyed Muhammad Naquib al-Attas is one of the proponents and theoreticians of Islamization of knowledge. He, first, adapted philosophy and worldview to the Quran, belief in the ranks of existence, and absolute dependence of existence on God. He went on to shed light on the unbreakable relation between human and the world, stating that human is the most important part of existence and an immortal being whose nature is best described in the Quran. Al-Attas, finally, defined the structure and goals of an effective educational system. For him, the true goal of education is to realize the truth of the Quran in human; therefore, the language and knowledge of the Quran should constitute the most important part of education. Moreover, al-Attas raised the issue of Westernization of knowledge to clarify the Islamization of knowledge. In his belief, Westernization of knowledge covers (a) Western culture and civilization (b) key elements of natural sciences and (c) humanities and applied sciences. On the other hand, Islamization of knowledge, according to al-Attas, requires (a) recognizing the key elements of Islamic knowledge (b) replacing Western key elements with Islamic ones (c) basing natural and applied sciences on Islamic foundations and (d) revising these sciences in accordance with Islamic elements.