پهنه‌بندي زراعي- بوم‌شناختي استان زنجان جهت برآورد پتانسيل و خلا عملكرد نخود ديم

Agroecological zoning of Zanjan province for estimating yield potential and yield gap in dryland-base chickpea production systems

درك پتانسيل عملكرد و فاصله موجود بين عملكرد واقعي گياهان زراعي با عملكرد قابل دست‏يابي براي تشخيص عوامل محدودكننده‏ عملكرد ضروري مي‏باشد. آناليز خلا عملكرد، برآورد استعداد يك منطقه براي توليد يك محصول خاص است كه باعث جهت دادن به پژوهش‌ها شده و به برنامه‏ريزي و طراحي الگوهاي كشت كمك شاياني مي‏كند. همچنين دانستن استعداد يك منطقه براي توليد يك محصول خاص مي‏تواند موجب سرمايه‏گذاري روي آن محصول در منطقه شود. بنابراين كمي‏سازي عملكرد پتانسيل در شرايط ديم، مقايسه عملكرد پتانسيل با عملكرد واقعي و تعيين خلا عملكرد در نواحي مختلف استان زنجان و تهيه نقشه‏هاي پهنه‏بندي زراعي- بوم‌شناختي توليد نخود در استان از طريق رهيافت سامانه اطلاعات جغرافيايي (GIS) از جمله اهداف اين پژوهش بودند. متوسط عملكرد پتانسيل در شرايط ديم استان با استفاده از يك مدل ساده شبيه‏سازي گياه نخود برابر با (1075-559) 727 كيلوگرم بر هكتار برآورد شد. با توجه به اين‌كه ميانگين عملكرد واقعي در استان 408 كيلوگرم در هكتار گزارش شده‏ است (ميانگين 3 سال زراعي 88-1387 تا 90-1389)، خلا عملكرد استان به‏طور ميانگين (59-24) 43 درصد تخمين زده شد. اين ميزان خلا عملكرد برابر (475-157) 320 كيلوگرم در هكتار است. مهم‌ترين نكته‏اي كه از اين پژوهش به‌دست آمد اين بود كه امكان افزايش توليد زيادي در استان نسبت به عملكردهاي فعلي وجود دارد. نتايج آناليز خلا عملكرد استان نشان داد كه با پوشش 80 درصد عملكرد پتانسيل، امكان افزايش عملكرد از 95-5 درصد (48 درصد به‌صورت ميانگين) نسبت به عملكردهاي فعلي وجود دارد. بهبود مديريت كاشت، داشت و برداشت نخود، اصلي‏ترين و كم‏هزينه‏ترين راه براي پر كردن خلا عملكرد در استان زنجان مي‏باشد.

It is essential to understand crop yield potentials and exploitable gaps to detect yield constraints of crops. Yield gap analysis is a method to evaluate our systems distance from actual capability of a region to produce a crop which will direct researches and help for cropping patterns design and programming. Moreover, knowledge on a region capability could result in investigating on given crop. Thus, this research was aimed to quantify water-limited potential yield, comparison of actual and potential yield and yield gap analysis of chickpea production in Zanjan province. Also Geographical Information System (GIS) was used to produce agroecological zoning maps. Averaged water-limited potential yield in Zanjan province was assessed as 727 kg ha-1 (varied from 559-1075 kg ha-1) using a simple simulation model of chickpea. With considering averaged actual yield as 408 kg ha-1 (average of three years, from 2009-2011), mean yield gap was evaluated as 43% (varied from 24-59%), which its average value is equal to 320 kg ha-1 (varies from 157-475 kg ha-1). The most important finding was the possibility of considerable increasing of yield in studied province in comparison with current yield. Our results on yield gap revealed that with covering of 80% potential yield, it is possible to increase yield from 5 to 95% (48% in average). Improvement of sowing, protection and harvesting managements are the main and lowest-cost options to fill the chickpea yield gap in Zanjan province.