مباني هستي شناختي مسيوليت اخلاقي در اخلاق اسلامي

The Ontological Principles of Moral Responsibility in Islamic Morality

مسيوليتِ اخلاقي يا «در معرض بازخواست بودن نسبت به وظايفِ اخلاقي»، در اخلاق اسلامي صرفاً در برابر خداوند معنا پيدا مي كند. تلاش انسان در نيل به هدف، در پرتو مسيوليت است كه معنا دار شده، شتاب فزاينده اي پيدا خواهد كرد. عدمِ مسيوليت، زندگي فردي و اجتماعي انسان را به مخاطره انداخته، نظام اجتماعي را دچار اختلال مي كند. اولين و مهم ترين بحث در اين زمينه، بحث از مباني نظري و مبانيِ هستي شناختي مسيوليت اخلاقي است. اين پژوهش با رويكرد تحليلي، به بررسي خاستگاه هستي شناختي مسيوليت اخلاقي انسان در اخلاق اسلامي مي پردازد. از جمله اين مباني، اصل وجود خداوند، توحيد، حاكميت مطلق و قدرت فراگير الهي، حكمت، عدل و رحمت خداوند مي باشد. فوايد اثبات اين اصل عبارتند از: انسان ها نسبت به حقوق خداوند و ديگران مسيولند؛ انسان نسبت به هر فعلي كه در رشد كمال اختياري وي تاثيرگذار است، مسيوليت دارد؛ فساد و تباهي در عالم، مستقيم و يا غيرمستقيم، مسيوليت آور است؛ هدايت جز از طريق مسيول بودن انسان امكان ندارد؛ مسيول نبودن انسان با حكمت، عدل، رحمت الهي و نظام احسن در تضاد است.

According to Islam, the meaning of moral responsibility or ’’being accountable for carrying out one’s moral obligations”, is merely determined by relating it to God. In assuming responsibility, man’s attempts to achieve the desired goal will be meaningful and accelerate smoothly. Irresponsibility threats man’s personal life and social life and has harmful effects on the order of society. The first and main question related to this subject is the question of the theoretical and ontological principles of moral responsibility. Using analytical approach, this research seeks to investigate the ontological origin of man’s moral responsibility in Islamic morality, and refers to a number of these principles, including the principle of the existence of God, unity of God, God’s absolute sovereignty and universal authority, and God’s wisdom, justice and mercy. The effects of proving this principle include as follows; the men are responsible for God and others’ right, the man is responsible for every task which is effective in his optional perfectionʹs growth. Directly or indirectly, the corruption in the world causes responsibility. The guidance is only provided by the responsibility of man. The irresponsibility of man is in contrast with divine wisdom, justice, mercy and the best possible system.