مراتب علم از ديدگاه ملاصدرا و اسپينوزا

Levels of Knowledge from the Viewpoints of Mullā Ṣadrā and Spinoza

مراتب علم در اندیشه عمده متفكران شرقی و غربی از جایگاه مهمی برخوردار است و متفكران بزرگ به بحث‌های دقیقی در این حوزه پرداخته‌اند. پژوهش حاضر این مسأله را از دیدگاه دو اندیشمند برجسته اسلامی و غربی، ملاصدرا و اسپینوزا مورد مداقه قرار داده است. و مدعی است كه گر‌چه این دو اندیشمند به جریان‌های فكری متفاوتی تعلق دارند از جمله اینكه اساساً ملا صدرا بر خلاف اسپینوزا علم را از سنخ وجود بر می‌شمارد و نیز در بحث كلیات، ملاصدرا قائل به اصالت واقع (رئالیزم) و اسپینوزا از اصحاب تسمیه است، اما به رغم این اختلافات، در زمینه‌های خاصی نظریاتی اظهار داشته‌اند كه می‌توان آن‌ها را مورد مقایسه قرار داد. از جمله در تقسیم مراتب علم كه هر دو فیلسوف بر سه قسم دانسته‌اند، و نیز اینكه در هر یك از این سه مرتبه، مرتبه پیشین و فرو‌تر، خود مقدمه و وسیله تحقق مرتبه پسین و فرا‌تر می‌شود، و نهایتاً سعادت انسان از نظر هر دو متفكر با شهود عقلانی كه بالا‌ترین مرتبه علم است، محقق می‌شود. در این جستار، تفصیل این موارد و نیز موارد دیگر از مشابهت‌ها و اختلاف نظرات این دو اندیشمند مورد كنكاش قرار گرفته است.

Levels of knowledge enjoy a significant status in the minds of the majority of western and eastern thinkers; and great thinkers have engaged in detailed discussions in this area. The present research has scrutinized this issue from the viewpoints of two eminent Islamic and Western thinkers, Mullā Ṣadrā and Spinoza. It claims that although these two scientists belong to different intellectual trends, as for example Mullā Ṣadrā, contrary to Spinoza, regards knowledge (‘ilm) as basically of existence type and also in respect to universals, Mullā Ṣadrā believes in realism and Spinoza is among the nominalists, despite these differences, they have expressed viewpoints in certain fields that can be comparable. For instance, both philosophers have divided levels of knowledge into three, and believe that in each of these levels the previous and lower level is a prelude to and a means for actualization of the subsequent and higher level; and finally, according to both thinkers human happiness would be actualized through rational intuition, which is the highest level of knowledge. In this research, the details of these instances as well as other instances of similarities and differences in the viewpoints of these two scholars are delved into.