تشيع در تركيه: مقايسه اي ميان علويان و شيعيان جعفري

The Shiites in Turkey: a comparison between Alaviyans and Jafari’s Shia

با مهاجرتهايي كه در دوره هاي مختلف به ويژه بعد از حمله‌ مغول، از ايران و آسياي ميانه به آناطولي صورت گرفت، دو جريان متفاوت در آن منطقه به وجود آمد. از يك سو گروهي به زندگي ساكن در شهرها روي آوردند و از سوي ديگر ايلات و عشاير ترك به اقتضاي شرايط زندگيشان در روستاها و دشتها ساكن شدند و به زندگي كوچ نشيني و نيمه كوچ نشيني خود ادامه دادند. در اين شرايط يك دوگانگي عقيدتي و سياسي ميان شهر و روستا به وجود آمد. ناديده گرفتن حقوق روستانشينان توسط طبقه‌ حاكم (سلاجقه‌ روم) زمينه‌ مساعدي را براي تبليغات اهل طريقت به وجود آورد. روسا و پيشوايان عشاير كه در لباس باباهاي آسياي صغير ظاهر شدند، در واقع، ادامه دهندگان راه و روش شمنهاي(1) آسياي ميانه بودند كه عشاير اطاعت آنها را واجب مي‌دانستند. جنبش باباييه كه به رهبري يكي از باباهاي مذكور در قرن هفتم قمري صورت گرفت، قيامي بود براي پايان دادن به ظلم و بي عدالتي نسبت به ايلات و عشاير مهاجر به آناطولي. پس از شكست اين قيام بسياري از بازماندگان آن به گرد حاجي بكتاش ولي نيشابوري (از خلفاي رهبر جنبش باباييه) جمع آمده و بدين ترتيب طريقت بكتاشيه پايه‌ريزي گرديد. پيروان اين طريقت، نيز، دو دسته بودند: بكتاشيان روستايي و بكتاشيان شهري. با شروع دعوت صفوي در آناطولي، بكتاشيان روستايي كه زندگي كوچ نشيني و نيمه كوچ نشيني داشتند و از حكومت عثماني ناراضي بودند، به آنها پيوسته و تحت عنوان قزلباش به ياري صفويان پرداختند. حكومت عثماني براي جلوگيري از نفوذ صفويان در آناطولي به سركوب قزلباشان آنجا پرداخت. آنها نيز سكوت نكرده و قيامهايي را عليه عثمانيان به راه انداختند. پس از صلح آماسيه (962ق/ 1555م) كه ميان سلطان سليمان قانوني و شاه طهماسب صفوي منعقد گرديد و نيز با تحكيم تشيّع فقاهتي در ايران، به تدريج قزلباشان آناطولي، كه اهل فقه و شريعت نبودند، از حكومت ايران نااميد شده و در پناه مناطق دورافتاده به حفظ سنّتها و باورهاي خود ادامه دادند. هنگامي كه كمال آتاترك، كه از بكتاشيان بود، در صحنه سياسي تركيه ظهور يافت، قزلباشان كه از قرن 19م به بعد «علوي» خوانده شدند، در سلك حاميان وي درآمده و به حمايت از سكولاريسم پرداختند. دوران جمهوريت تركيه، پايان اختفاي علويان بود. آنها به تدريج وارد صحنه‌ سياسي تركيه شدند. گرايش به كمونيسم، حمايت از احزاب چپ، مبارزه با اسلام گرايان و ... از ديگر فعاليتهاي سياسي آنها به شمار مي‌رود. تكيه‌ علويان بر انتقال شفاهي فرهنگ و فقدان منابع مكتوب در ميان آنها، باعث گرديده تا تفسيرهاي مختلفي از علويگري در تركيه ارايه گردد. به نظر نگارنده اين سطور، علويگري در تركيه تركيبي از شمنيزم (دين باستاني تركان)، تصوف و تشيع است كه بستر عقيدتي منطقه آناطولي (به ويژه مسيحيت) نيز بر آن تاثيرگذار بوده است. گرچه ورود علويان به دنياي مدرن به تدريج آنها را از سنتها و آيينهايشان دور نمود، اما حوادثي كه در دهه‌هاي اخير در تركيه رخ داده است، باعث پيدايش جنبش احياي علويگري در اين كشور گرديده است. مقاله پيش رو تاليف عبدالقادر يلر از محققان ترك و استاد دانشگاه مرمره در استانبول تركيه است. اين مقاله در تابستان سال 2010م، در سومين شماره نشريه مطالعات اسلامي شيعه منتشر شده است. شايان ذكر است كه موضوع رساله دكتري آقاي يلر «شيعيان جعفري در جامعه تركيه» بوده است. از آنجا كه در سالهاي اخير در رسانه هاي داخل كشور، بارها از علويان تركيه ياد شده و باعث ايجاد سوالهاي مختلف درباره آنها گرديده است، نگارنده بر آن شد تا با ترجمه اين مقاله، گامي هرچند كوچك در جهت آشنايي خوانندگان محترم با موضوع مذكور بردارد.

Migrations to Anatolia that occur in different Eras from Iran and central Asian especially after Mongol attack bring out two different movements in that area. On one hand a group of people became habitant in cities, and on other hand Turkish nomadic tribes because of their special lives remained in villages and plains and continued their nomadic living. In this situation a political and ideological conflict occurred between cities and villages. Turning blind eye on villagers rights by rulers classes (Salajeqeh of Rome) made a suitable situation for Ahle Tariqat propagandas. In fact the heads of nomadic tribes who appear in clothes of Anatolia’s Baba were continuing the Shaman’s ways of central Asian which obeying them was necessity for nomadic. Babaiyan movement that happened with leading of one of mentioned Babas in seventh century was a upraising for ending to cruelty and injustice against nomadic tribes who were migrated to Anatolia. After defeat of this upraising a number of its survivors gain around Haji Baktash Vali Neishaboori (a Caliph leadership of Babaiyan movement) and in this way Baktashiyeh Path was established. The followers of this path, also, were divided in two groups: Urban Baktashiyan and Rural Baktashiyan. With starting the Safavi ‘s invitations in Anatolia, Rural Baktashiyan who had nomadic lives and was dissatisfaction from Ottoman’s government assisted to them and help Safaviyan in the name of Qezelbash. The ottoman’s government for avoiding infiltration of Safaviyan in Anatolia suppressed Qezelbashes. They, in return, were not silent and operated upraising against Ottoman government. After Amasiyeh’s peace (1555 A.C/ 962 HA) that convened between Soltan Soleiman Ottomani and Shah Tahmasb Safavi and also with strengthening the Feqehati Shiites in Iran, gradually Qezelbash of Anatolia who were not believe on Islamic Jurisprudence (Feqeh) and Sharia’h of Islam became hopeless from Iran government and they in far areas continued their own traditions and beliefs. When Kamal Atatork, who was a Baktashiyan, merged in political field of Turkey Qezelbash, who from 19th century named by Alaviyan, became his supporters and supported secularism as well. The republican of Turkey was ending for Alaviyan’s hideout. Communism tendency, supporting the left parties, struggling with Islamism and… are other political activities of them. The leaning of Alaviyan on oral transformation of culture and also the loss of written sources for them cause to merge different interpretations from Alaveism in Turkey. From Authors’ point of view of these lines, Alaveims in Turkey is a combination of Shamanism (ancient religion of Turkish people) and Tassavof and Shiite that the ideological context of Anatolia (especially Christianity) had influenced on it. Although entrance of Alaviyan to modern world gradually far them from their traditions and rituals, but the events that happened in recent decade in Turkey lead to appearance of Alaveism’s revive movement in this country. This article is a compile by Abdolqadir Yaler who is one of Turkish researches and professor of Marmareh University in Istanbul, Turkey. This article has published in summer of 2010 in third volume of Islamic studies magazine. It is worth to mention that the PHD thesis topic of Mr. Yeler “Jafari is “Shiite in Turkish society”. In the case that in recent years in inner media talked about Turkish Alaviyans several times and raise many questions about it, the writer decided to translate this article to make readers familiar with this mentioned subject.