بررسي مقايسه‌اي سرآغازهاي حوزه عمومي در ايران و غرب: قهوه‌خانه و اهميت تاريخي آن

A Comparative Study of the Public Sphere Openings in the West and Iran: the Coffee House and Its Historical Significance

حوزه عمومي مكاني براي گفت‌وگو و نقد قدرت است كه اولين بار آن‌ را هابرماس به‌صورت نظري مطرح كرد و پيشينه‌اش ‌‌را به سالن‌‌ها، قهوه‌خانه‌‌ها و دربار اروپايي ‌‌رساند. اين تصور كه شكل‌گير‌‌ي حوزه عمومي مختص غرب است، درست به‌نظر نمي‌رسد؛ زيرا در دوراني از تاريخ ايران نيز هم‌زمان با غرب، وجوهي از شكل‌هاي حوزه عمومي ديده مي‌شود كه در دوره صفويه به‌وجود آمده بود؛ اما مسير تداوم و سير آن در ايران و غرب به‌دليل اوضاع تاريخي، سياسي و اجتماعي متفاوت بوده است. اين مقاله با روي‌كرد جامعه‌شناسي تاريخي و روش توصيفي- تحليلي، در‌صدد اثبات اين است كه در غرب حوزه عمومي، يعني نقد قدرت، از دربار آغاز شد و سپس به جامعه راه يافت؛ ولي در ايران بر‌عكس، نقد قدرت و گفت‌وگو درباره مسايل عمومي در جامعه و به‌ويژه قهوه‌خانه‌‌ها شكل گرفت و بعد به حوزه دربار انتقال پيدا كرد. هم‌زمان با تسلط قدرت حاكمه، نهاد مذهب (مذهب تشيع) توانست از راه‌هاي مختلف مانند يافتن عنوان مذهب رسمي كشور و گسترش مناسك شيعي، به قالب حوزه عمومي، يعني جايي كه در آن گفت‌وگو و نقد صورت مي‌‌پذيرد، درآيد. به ‌اين ترتيب، حوزه عمومي در ايران عصر صفوي تا پهلوي، در قالب حوزه عمومي مذهبي جلوه كرد و از دهه 1340 آميختگي ميان حوزه عمومي سياسي و مذهبي رخنمون مي‌شود.

The public sphere is place for discussion and criticism of powers that Habermas, for first times has introduced theoretically and connected its history the to European saloons and coffee houses. This notion that the formation of the public sphere is special to the West does not look quite right because there was the same experience in the Safavid period. However the main point is that the continuation of the trend in the West and Iran is varied historically, politically and socially. This historical and descriptive-analytical study would attempt to prove that the Westʹs public sphere or criticism of power started in the royal court and then spread to the community, but in contrast to the West, criticism of power and dialogue on general issues in Iran Were especially formed in coffee houses and later transferred to the royal court. Coinciding with the Safavid rule power, the religion (Shiism) could be the official state religion and spread in different ways, such as by Shiʹite ceremonies and rituals as a form of public discussion and criticism. Thus the public sphere from Safavid Iran to the Pahlavi had religious and public from which found a political and religious public from since 1960s.