تحليل پهنه فرهنگي شهر نيشابور در قرن‌هاي اوليه و ميانه اسلامي بر‌اساس منابع مكتوب (مطالعه موردي: شهر بوژگان)

Analysis of Broad Cultural Area of Nishabur in the Early and Middle Centuries of the Islamic Period Based on Written Sources (Case Study: Buzhgan City)

پهنه فرهنگي محدوده‌اي جغرافيايي است كه در آن گروهي تقريباً گسترده با مشخصات فرهنگي مشترك وجود داشته باشند. شهر نيشابور در دوران اسلامي- كه بقاياي آن امروزه در جنوب شرق شهر كنوني نيشابور قرار دارد- در سده‌هاي نخست تا هجوم مغولان همراه بلخ، مرو و هرات جز چهار ربع خراسان بزرگ بوده كه فقط نيشابور در ايران امروزي باقي مانده است. بر‌اساس منابع تاريخي و جغرافيايي سده‌هاي نخست و مياني اسلامي، نيشابور به‌لحاظ پهنه فرهنگي وسعت بسياري داشته و در تقسيمات اداري، داراي دوازده ولايت، ارباع (ربع نام واحدي جغرافيايي است) متعدد، مدينه‌ها و روستاهاي بسياري بوده است. بوژگان كه يكي از شرقي‌ترين ولايات دوازده‌گانه نيشابور است، در ميان دشت نيل‌آباد به فاصله 17‌كيلومتري جنوب شرق تربت جام قرار گرفته و نتيجه برهم‌كنش شرايط اقليمي با مناسبات سياسي، اقتصادي و اجتماعي در بستر زماني قرن اول تا هفتم هجري قمري و ارتباط نزديكش با مركز يعني نيشابور بوده است. در اين مقاله، با روي‌كرد تحليل تاريخي به شناسايي متن‌شناختي بوژگان پرداخته شده است. ارزيابي منابع مكتوب نشان مي‌دهد نيشابور همواره يكي از مهم‌ترين ولايت‌هاي شرقي شناخته شده و در مسير جاده ربع نيشابور به هرات اهميت اقتصادي، سياسي و فرهنگي ويژه‌اي داشته است.

Cultural area is a geographical area in which an approximately large of group with shared cultural characteristics are present. In the Islamic period, Nishabur city (the remains of which are located in the South East of the modern city of Nishabur), Balkh, Merv and Heart were the four quarters of Great Khorasan in the early centuries until the Mongol invasion, from which only Nishabur in Iran has remained. Based on the historical and geographical sources of the early and middle centuries of the Islamic period, Nishabur has had a broad cultural context, including twelve provinces, a dozen quarters, as well as several towns and villages. Buzhgan, as one of the easternmost twelve provinces of Nishabur, is located within Nilabad Plain, 17 km southeast of Torbatejam, and has been the result of interaction between climatic conditions and political, economic and social relations as in close association with the capital city of Nishabur in the first to seventh centuryies (AH). In this paper, the literature on Buzhgan has been dealt with using a historical analysis approach. The evaluation of written sources indicates the distinct political, economic and cultural role of Nishabur as the most important eastern province in the road from Nishabur to Heart.