همايون¬نامه (تاريخ منظوم زجّاجي) (بررسي نسخه شناختي و تاريخي اثر و محتواي آن)

Homāyun-Nāma (Tārikh-e Manẓum-e Zojāji): A Codicological and Historical Study

تاریخ نگاری منظوم به عنوان سبكی از تاریخ نگاری مطابق با الگوی شاهنامۀ فردوسی در سدۀ ششم هجری پا گرفت و در عهد مغول رونق فراوان یافت؛ به گونه ای كه در این عهد در كمتر از یك سده، بیش از ده عنوان تاریخ نامۀ منظوم سروده شد كه از جملۀ مشهورترین آن ها ظفرنامۀ حمدالله مستوفی است. یكی از نخستین منظومه های تاریخی عهد مغول تاریخ نامه ای است كه نصرِ زجّاجی تبریزی آن را به رشتۀ نظم كشیده است. تاریخ های منظوم به طور عام و تاریخ منظوم زجّاجی به طور خاص از تیررس نگاه علمی پژوهشگران تاریخ و ادبیات دور مانده اند. بنابراین همایون نامه هم نسبتاً ناشناخته مانده و هم آنجاهایی كه به مشاهدۀ معدودی از اهل دانش رسیده، با خطاهایی همراه شده كه از چشم منتقدان به دور مانده است. این نوشتار كوشش دارد ضمن معرفی اجمالی همایون نامه و سرایندۀ آن به بررسی و نقد برخی نظرات در مورد این منظومه بپردازد و در ضمن اهمیت تاریخی و جایگاه ادبی آن را به بحث بگذارد.

Versified historiography as a style of historiographycame into being in 6th/12th century Iran through imitating Ferdowsi’sShāhnāma and reached its height in Mongol era. Consequently, in less than a century, more than ten versified histories were composed including one of the most famous one, Ẓafar-nāma ofḤamd-AllāhMostawfi. But it was ZojājiTabrizi who composed the first versified history, Homāyun-nāma, in early Ilkhanid period. These versified histories in general and Homāyun-nāma in particular have been ignored mostly in Ilkhanid historiography and scholarship. Besides remaining unknown, there are some misunderstandings in few observations which have been done about Homāyun-nāma, including its recent edition. This article begins with a brief introduction about the work and its composer, investigates some historical misunderstandings about it and throws light on its importance in Persian literature and historiography