بررسي فقهي حقوقي حاجبيت يا عدم حاجبيت «حمل» در حجب اخوه نسبت به مادر

The Legal-Judicial Study of Exclusion (Ḥājibiyyat) or Non-exclusion of “Pregnancy” in Ḥujb (Exclusion from Inheritance) of Brothers concerning Mother

برادران و خواهران متوفی با شرایطی می‌توانند موجب حجب نقصانی و نیز حجب از رد، نسبت به مادر متوفی گردند. مسأله حاجبیت اخوه نسبت به مادر در فقه امامی مستند به آیه شریفه یازده سوره مباركه نساء بوده و در حقوق موضوعه ایران نیز به موجب بند ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی مقرر گردیده است. در این میان با توجه به عدم تصریح مستندات مزبور در مورد حاجبیت یا عدم حاجبیت حمل، این سؤال از نظر فقهی و حقوقی مطرح و محل اختلاف است كه آیا حمل نیز می‌تواند به عنوان برادر یا خواهر حاجب مادر گردد؟ این جستار با بررسی استدلالی موضوع به روش توصیفی تحلیلی در فقه امامیه و حقوق ایران، ضمن ارائه و نقد ادله ارائه شده برای هر دو احتمال حاجبیت و عدم حاجبیت حمل نسبت به مادر، به این نتیجه دست یافته است كه نظریه عدم حاجبیت حمل نسبت به مادر به‌ویژه با توجه به تردید در صدق عنوان برادر یا خواهر (اخوه) بر حمل و تمسك به اصل عدم حجب در فقه امامی و نیز حقوق ایران اقوی به نظر می‌رسد.

The brothers and sisters of the deceased person can, under certain conditions, cause partial exclusion or exclusion from restoration of inheritance for the deceased person’s mother. The issue of the siblings’ exclusion of mother from inheritance in Imāmī jurisprudence is attributed to the noble āya eleven of the blessed sūrat al-Nisā’ and is maintained in the Iranian statutory law according to clause B of article 892 of civil law. Meanwhile, given the non-assertion of the above documents concerning the exclusion or non-exclusion of pregnancy, the legally and judicially controversial question arises as to whether pregnancy can, like brother or sister, exclude mother from inheritance. Through argumentative examination of the subject with descriptive-analytical method in Imāmī jurisprudence and Iranian law and by presenting and criticizing the provided evidences for both possibilities of exclusion and non-exclusion of pregnancy concerning mother, the present research has concluded that the view of non-exclusion of pregnancy concerning mother seems more solid, particularly with respect to the uncertainty about the verity of the title of brother or sister (ikhwa) to pregnancy and in regard to the principle of non-exclusion in Imāmī jurisprudence as well as the Iranian law.