جامعه سياسي مطلوب در انديشه «شيخ محمد اسماعيل محلاتي»

Ideal political Society in Sheikh MohammedIsmail Mahallatiʹʹ Political Thought

به نظر مي رسد هر انديشه سياسي در درون خود حاوي گونه اي جامعه سياسي مطلوب است. اين جامعه سياسي مي تواند همانند مدينه فاضله «فارابي» آشكار باشد يا همانند جامعه آرماني «سهروردي»، نهان. نظريه پردازي درباره جامعه سياسي مطلوب، حاصل بحران سياسي و اجتماعي است. يكي از دوره هاي پرتلاطم در تاريخ ايران زمين، عصر قاجار است كه با بحران هاي مختلف، از جمله قدرت مطلقه و استعمار مواجه است. اين بحران ها، متفكران بسياري را به تامل واداشته است و هر كدام به فراخور خود پاسخي بدان ارايه داده اند. «شيخ محمد اسماعيل محلاتي»، يكي از اين متفكران است كه انديشه سياسي وي كمتر مورد توجه قرار گرفته است. به نظر مي رسد پاسخ محلاتي بدين بحران ها و جامعه مطلوب سياسي وي، تا حدودي متفاوت از هم عصرانش است. بر اين اساس مقاله حاضر با اين پرسش‌ها روبه روست: پاسخ خاص محلاتي به بحران هاي عصر مشروطيت چيست؟ جامعه مطلوب سياسي وي چگونه جامعه اي است؟ اين جامعه،چه ويژگي هايي دارد؟ و نهايتاً اينكه چه نسبتي مي توان ميان عدالت و منفعت (مصلحت) عمومي در اين جامعه مطلوب برقرار كرد؟ به عنوان فرضيه مي توان گفت جامعه سياسي مطلوب محلاتي، گونه اي نظام مردم سالارانه ديني است كه حول محور مفاهيمي همچون عدالت، عقلانيت، منفعت (مصلحت) عمومي، قانون، آزادي (حريت)، برابري (مساوات)، تساهل و مشاركت عمومي بنا مي شود. البته معناي اين مفاهيم در انديشه سياسي محلاتي را مي بايست در بستر ذهني، زباني و فرهنگي همان عصر جست وجو كرد و با تفاسير رايج مدرن در دنياي مغرب زمين تاحدودي متفاوت است. به بيان ساده، اين مفاهيم در انديشه سياسي محلاتي به شدت صبغه ديني و بومي مي يابد. همچنين به نظر مي رسد كه مي توان ميان عدالت و منفعت (مصلحت) عمومي نسبت اين هماني برقرار كرد. اين مقاله با بهره از روش تحليل محتواي كيفي و چهارچوب نظري «منطق دروني»، به بازخواني انديشه سياسي محلاتي مي پردازد.

It seems that every political thought in itself, contains an ideal political society. This ideal society can be apparent, such as Farabiʹ utopia or the hidden and latent, Such as Sohrevardiʹ ideal society. Theorizing About political ideal is result of social and political crisis. One of the most turbulent periods in the history of Iran is Qajar era, which is faced with different crisis such as absolute power and colonialism. This crisis led to contemplate the many thinkers and each according self- effort to have a response to this crisis. One of the thinkers is Sheikh Mohammed Ismail Mahallati that his political thought is less considered. It seems that he answers to this crisis and his political ideal is different from other thinkers in this era. Accordingly, the central question of this paper is that: What is the Mahallati specific reply to crisis of constitutionalism era? And how is his ideal political society? What are its features? And Finally, What relationship exists between justice and public interest in his ideal society.