زمين‌ساخت فعال حوضه رودخانه كارون بزرگ

Active Tectonics of Great Karoun River Basin

شاخص هاي زمين‌ريخت‌شناسي زمين ساخت فعال ابزار مفيدي براي بررسي تاثير فعاليت زمين ساخت در يك ناحيه است. محاسبه اين شاخص ها به وسيله نرم افزارهايArcGIS و سنجش از دور (RS)، در يك منطقه بزرگ براي تشخيص ناهنجاري هاي احتمالي مرتبط با زمين ساخت فعال سودمند است.اين روش به‌ويژه در مناطقي كه كار مطالعاتي كمي برروي فعاليت زمين ساختي آن با استفاده از اين روش صورت گرفته مانند حوضه آبريز كارون بزرگ، مي تواند روش نو و مفيدي باشد. حوضه آبريز رودخانه كارون بزرگ واقع در بخش هاي مياني كمربند چين ‌خورده – رانده شده زاگرس با راستاي چيره شمال باختر - جنوب خاور در جنوب باختري ايران، يك پهنه بسيار ايده آل براي آزمودن مفاهيم اين شاخص ها در پيش بيني فعاليت نسبي زمين ساختي بر اساس بررسي سامانه رودخانه اي يا جبهه كوهستان شناخته شد.بر اساس مقادير شاخص طول- شيب رودخانه (SL)، نبود تقارن حوضه زهكشي (Af)، انتگرال فرازسنجي(Hi)، نسبت پهناي كف دره به ارتفاع آن (Vf)، شكل حوضه زهكشي (Bs) و پيچ‌و‌خم پيشاني كوه (Smf) شاخصي نهايي به نام شاخص زمين ساخت فعال نسبي (Index of relative active tectonics; or Iat)حاصل مي‌شود كه تركيبي از شاخص هاي بالا بوده و سيماهاي زمين را به چهار رده تقسيممي كند.پس از اندازه گيري شاخص ها مشخصشد كه پهنه كارون بزرگ داراي نرخ هاي متفاوتي از فعاليت زمين ساختي است.بر اساس مقادير به‌دست آمده تصحيح شده براي شاخصIat منطقه مورد مطالعه در سه رده طبقه بندي مي شود:رده 1 (24% پهنه با فعاليت نسبي خيلي بالا، مانند بخش هايي از خاور و مركز يعني در مناطقي كه گسل هاي راندگي اصلي زاگرس و فروافتادگي دزفول بيشترين تاثير را دارند )، رده 2 (63 %پهنه با فعاليت نسبي بالا، مانند بيشتر بخش هاي خاوري، باختري، شمال و مركز يعني در مناطقي كه نسبت به رده پيشين عملكرد گسل ها كمتر است)، رده 3 (10% پهنه با فعاليت نسبي متوسط، يعني در مناطقي كه عملكرد گسل ها كمترين تاثير را دارد) ، و بر اين اساس پهنه ضعيف (رده 4) در حوضه آبريز كارون وجود ندارد.همچنين 1% از پهنه حوضه آبريز به علت قرارگيري در نواحي دشت هاي ساحلي خوزستان و نبود امكان اندازه گيري شاخص ها در اين رده‌بندي قرار نمي گيرد.

Geomorphic indices of active tectonics are useful tools to analyze the influence of active tectonics in an area. These indices have the advantage of being calculated using ArcGIS and RS (Remote Sensing) packages over large areas as a reconnaissance tool to identify geomorphic anomalies possibly related to active tectonics. This is particularly valuable in Great Karoun River Basin of Zagros, where relatively little work on active tectonics based on this method was done. The study area in central Zagros fold- thrust-belt of the southwestern Iran is an area with NW–SE oriented structures provides an ideal location for testing the concept of an index to predict relative tectonic activity on a basis of river system or mountain front. Based upon values of the stream length-gradient index (SL), drainage basin asymmetry (Af), hypsometric integral (Hi), ratio of valley-floor width to valley height (Vf), index of drainage basin shape (Bs), and index of mountain front sinuosity (Smf), overall index as index of relative active tectonic (Iat) was resulted that is a combination of the other indices. This indices are used to divide the landscape into four classes of relative tectonic activity. After measuring indices it is concluded that this part of the Zagros zone has variable rates of active tectonics. Based on corrected Iat values, the study area was divided into three parts: class 1 (very high relative tectonic activity, %24 in area; such as some parts of the east and central zone where Main Zagros Reverse Fault and Dezful embayment fault have the most influence); class 2 (high relative tectonic activity, 63% in area; such as most parts of the area in east, west, north and center where action of faults are lower than the previous class); class 3(moderate, 10% in area; such as most parts of the area in north and south where action of faults are the lowest). Therefore, we donʹt have class 4 in this area, and 1% of basin is not measured for the indices because it is located in coastal plain of Khuzestan.