پهنه‌بندي بوم اقليم‌شناسي ايران

Ecological climate zonation of Iran

مقايسه نقشه‌هاي اقليمي و پوشش گياهي ارتباط بسيار نزديك بين دو پراكنش را نشاني مي‌دهند، ولي چگونگي همبستگي اقليم و پوشش گياهي به خوبي درك نشده است. بنابراين، شناسايي و تعيين اثرات عوامل و عناصر مهم اقليمي كه بر پراكنش گونه‌هاي اصلي گياهان ايران تاثير مي‌گذارند و سپس پهنه‌بندي بوم اقليم‌شناسي كشور بر پايه عوامل و عناصر مذكور هدف اصلي اين پژوهش است. بدين منظور 51 ايستگاه سينوپتيك كشور كه داراي دوره آماري 30ساله (2005-1976) يا بيشتر بودند، انتخاب و داده‌هاي هواشناسي آن‌ها از بانك اطلاعاتي سازمان هواشناسي كشور استخراج شد. پس از تعيين متغيرهاي اقليمي موثر، به‌كارگيري تكنيك مولفه هاي مبنا سبب شد كه ماتريس مجموع متغيرهاي اوليه (51×269)، به 14 مولفه با مقادير ويژه بيش از يك تقليل يابد كه حدود 96.4 درصد از واريانس كل را توجيه مي‌كنند. با توجه به اين‌كه سه مولفه اوليه (به‌ترتيب حرارتي، رطوبتي و بارشي) بيشترين تاثير را در تبيين شرايط اقليمي كشور دارند، به‌عنوان مبناي پهنه‌بندي‌هاي اقليمي مورد استفاده قرار گرفتند. سه مولفه اول اقليمي در محيط نرم‌افزار ArcGIS با استفاده از روش كريجينگ به نقشه‌هاي رستري تبديل شدند. نقشه‌هاي رستري حاصل به‌عنوان ورودي تكنيك خوشه‌بندي نظارت نشده مورد استفاده قرا گرفته و نقشه پهنه‌بندي اقليمي ايران ترسيم شد. سرانجام با استفاده از دو مولفه اقليمي (حرارتي و رطوبتي) به اضافه نقشه طبقات ارتفاعي كشور و با به‌كارگيري تكنيك خوشه‌بندي نظارت نشده، نقشه پهنه‌بندي بوم اقليم‌شناسي كشور ترسيم شد. بررسي اين نقشه پهنه‌بندي نشان مي‌دهد كه مرزبندي مناطق بوم اقليم‌شناسي كشور، عمدتا منطبق بر دو عامل اقليمي (حرارتي و رطوبتي) و يك عامل شكل زمين (ارتفاع از سطح دريا) مي‌باشد. از ديگر نتايج اين پژوهش آن است كه بيشترين پهنه‌هاي بوم اقليمي كشور متعلق به مناطق كم ارتفاع (پايين‌تر از 1200متر) بوده و سهم پهنه‌هاي بوم اقليمي مرتفع (بالاتر از 2400 متر) بسيار ناچيز مي‌باشد.

There is a very close relationship between two distributions of climate and vegetation maps. But, the relation between climate and vegetation is not clear. Therefore, the main objective of this research is to determine the effect of main climatic factors on distribution of main vegetal species and its zonation in Iran. For this purpose, 51 synoptic stations with 30-year data (1976-2005) or more were selected and their meteorological data were extracted. Using principal components techniques, 269 climatic variables were considered and the numbers of variables reduced to 14 factors with eigenvalues more than one that represent 96.4% of the total variance. The first three factors (the thermal component, moisture and precipitation, respectively) had the most influence on the climate, so, they were considered for climate zonation criteria. These three components were rasterized within ArcGIS using Kriging interpolation method. Resulted raster map was used to create the climatic zonation map by unsupervised clustering technique. Finally, ecological climate zonation map was derived using two climate parameters (temperature and humidity) and elevation map of country and by using unsupervised clustering technique. This map shows that the boundaries of ecological climate regions are mainly based on climatic (temperature and humidity) and landform factors (elevation). Another result of the research was that most ecological climatic zones were related to the low elevation areas of the country (below 1200 m) and the rate of high ecological climatic areas (above 2400 m) were very low.