سخن سردبير

Editor Text

نگرشي بر ژرفاي آمار فاخر توليد مستندات علمي كشور در مقام مقايسه با رويه نضج و توسعه علم در ديگر اقاليم، مويد واقعياتي تامل برانگيز است؛ به طوري كه ايران را به لحاظ توليد مقاله مي توان در رتبه 17 جهان يافت اما از حيث شاخص ارجاع به مقالات از سوي محققان با محاسبه خود ارجاعي، در رتبه 181 و به لحاظ نوآوري از بين 142 كشور در رتبه 113 قرار دارد. به رغم نشر مقالات معتنابه و متناوب علمي، پژوهشي و ISI، كمتر اين توليدات حلال واقعي مشكلات كشور بوده است. اين واقعيت را مي توان با مقايسه نوآوري هاي علمي مثلاً در دو رشته پر مقاله شيمي و كشاورزي از يك سو و آمار واردات كالاهاي مرتبط با دو رشته مزبور از جانب ديگر دريافت. اگر كشور به حيث توليد علمي در اين دو رشته در صدر قرار دارد، واردات انواع و اقسام توليدات شيميايي و كشاورزي چگونه توجيه مي شود؟ بدين سان پيشگامان هر يك از شاخه هاي علمي ايران از جمله جغرافيا، به سهم خويشتن بايستي به دنبال كنكاش پاسخي در جواب چرايي و برون رفت از وضع مبتلابه باشند. سال هاي مديدي است كه علم جغرافيا خرقه كهنه ي توصيف گري را با رداي تحليل گري فضا، انسان و طبيعت معاوضه نموده و به اصطلاح مشعل دار «جغرافياي نو»، شده است. اين فرازش جغرافيا در لواي اهداف بديع آن از دهه 1950، بستر انقلابي با گرايش روزافزون به بهره جويي از مدل هاي كمي و رياضياتي را در خيل عظيم انديشمندان و پويش گران حقايق جغرافيايي در هر اقليمي از كره ي خاكي به وجود آورد. حال كه گذشت زمان آن نو شدگي را كهنه نمود و «جغرافياي مرسوم» را ساخت، بازانديشي و بنيادگرايي در توليدات علمي از سوي عالمان و قلم زنان اين علم داراي اهميت بي بديلي است. بنيادسنجي بر رويكرد و ماهيت توليدات علمي جامعه جغرافياي ايران مويد اين واقعيت آشكار است كه اكثر محققان، طلاب و مشق نويسان در تلاش براي بيان حتمي حقايق فضاي جغرافيايي با استعانت از روش هاي آماري و رياضياتي هستند؛ به گونه اي كه در اين راستا اقدام به خلاصه سازي خارج از منطق واقعيت هاي جهان پيچيده در قالب چند متغير زودآزما و تنها برآزمايي آن با گزينش يكي از روش هاي آماري، استفاده از نظرسنجي هاي طيفي در عوض كارهاي طاقت فرساي اكتشافي و برآورد كمي شاخص هاي اقتصادي و يا محيط زيستي، بي توجهي و درنظر نگرفتن انواع مداخله گرها در روابط مورد مطالعه تحقيق و ذبح كيفيت توليدات علمي براي كميت مي نمايند كه منجر به ركود تحليل در توليدات علمي جغرافيا و رونق جنبش پرطرفدار و فخرآفرين «آماريسم» در كشور شده است. در معركه ي علم جغرافيا از مسبب هاي اين واماندگي از جريان افزونش روش هاي ناب و ژرفانگر علمي را مي توان هم نبود تبيين درست از نحوه كاربست مدل هاي كمي و سطحي نگري در كميات دانست و هم نبود فضاي نقد و بيان روشن چالش ها. تاكنون ماحصل اين زايش هاي سر و تن خراب دانش در جغرافيا آن چه كه بوده، دست نيازيدن به معرفت واقعي جغرافيايي از محيط انساني – طبيعي ايران و به تبع، ناكارآمدي علم در ميدان عمل.