مقايسه علم پيشين الهي از ديدگاه ابن سينا و محقق قونوي

A Comparative Study of Divine Foreknowledge from Ibn Sina and Qunawi’s Perspective

علم پيشين الهي از جمله مسايل مهم كلام، فلسفه و عرفان است. مقاله حاضر ضمن بررسي ديدگاه ابن‌سينا و محقق قونوي درباره علم پيشين الهي به مقايسه آراي اين دو شخصيت پرداخته است. ابن‌سينا ويژگي‌هاي فعلي‌، ازلي، ذاتي بودن و موخر از ذات بودن را براي علم پيشين الهي اثبات كرد، ولي نتوانست به نحو روشن جايگاهي براي صور مرتسمه در خارج از ذات ترسيم كند. اما قونوي ضمن پذيرش آن اوصاف و همچنين ارتسام اين صور در حق‌تعالي نه تنها جايگاهي‌ ويژه براي آنها تصوير كرد بلكه ارتسام اعيان ثابته و ماهيات را نيز در عرصه تعين ثاني و مقام علم حق دانست، نه در خود مقام ذات. بر اين اساس، قونوي در اين جهت كه علم پيشين را متاخر از ذات دانسته با ابن‌سينا اشتراك دارد و اين نظريه در مقابل نظريه عينيت علم پيشين با ذات و صفت ذاتيه دانستن آن است.

Divine foreknowledge is aong important problem of kalam, philosophy and mysticism. The present article is an attempt to make a comparison between views of Ibn Sina and Qunawi on the problem of foreknowledge. Ibn Sina offered demonstrations for this attribute of God as eternal, essential, and as act attribute which is posterior to the Divine Essence. But he could not envisage clearly a place for representational forms outside of the Essence. Qunawi however acknowledged the same characteristics of this divine attribute and managed to present a peculiar status for representational forms as well as immutable archetypes and quiddities not in Divine Essence but in realm of the second delimitation . Hence both philosophers share the view that foreknowledge is not identical to the Essence of God but it is posterior to it.