بررسي و مقايسه ويژگي‌هاي فرسايش خندقي در كاربري‌هاي كشاورزي و مرتعي، مطالعه موردي: حوزه آبخيز رباط ترك

Investigation and comparing gully erosion characteristics in agriculture and rangeland land uses, case study: Robat Tork watershed

يكي از انواع فرسايش آبي كه باعث تخريب زمين‌هاي كشاورزي و مرتعي در حوزه‌هاي آبخيز خشك و نيمه‌خشك مي‌شود، فرسايش خندقي است. با توجه به نقش اين نوع فرسايش در تخريب خاك، اين پژوهش با هدف بررسي و مقايسه فرسايش خندقي در كاربري‌هاي زراعي و مرتعي در حوزه آبخيز رباط ترك انجام شد. در اين پژوهش سه خندق معرف در واحدهاي كاري مرتعي و زراعي انتخاب شد و در قسمت‌هاي راس، وسط و دهانه خروجي تعداد نه پروفيل و در منطقه شاهد هر كاربري نيز يك پروفيل حفر شد. بافت، مواد آلي، درصد گچ و آهك، هدايت الكتريكي و SAR نمونه‌هاي خاك اندازه‌گيري و مورد بررسي قرار گرفت. در هر واحد كاري و همچنين، منطقه شاهد، ميزان نفوذپذيري خاك در محل حفر پروفيل‌ها اندازه‌گيري شد. با نقشه‌برداري از خندق‌ها، خصوصيات مورفومتري آن‌ها مانند پلان طولي و عرضي، عرض بالا، پايين و عمق خندق، شكل سطح مقطع، نسبت عرض به عمق، شيب بستر و طول خندق اندازه‌گيري و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج حاصل از پژوهش نشان داد كه ميزان SAR و كاتيون سديم سبب پخشيدگي ذرات خاك و تشديد فرسايش خندقي در هر دو واحد كاري شده است. در واحد كاري زراعي درصد رس و سيلت به‌ترتيب 29 و 11 درصد در لايه سطحي راس خندق معرف و ميزان ماده آلي از 0.30 تا 1.82 درصد است. در واحد كاري مرتعي درصد رس و شن به‌ترتيب 41 و 43 درصد در لايه سطحي راس خندق است و ميزان ماده آلي از 0.29 الي 0.99 درصد تغيير مي‌كند. در واحد كاري مرتعي در يك سطح مشخص تعداد خندق‌ها بيشتر و نسبت به واحد كاري زراعي فعال‌تر هستند. ضمنا نتايج نشان داد كه مقدار TNV در واحد كاري زراعي بيشتر از واحد كاري مرتعي بوده و عواملي مانند pH وEC نيز در واحد كاري مرتعي بيشتر از واحد زراعي مي‌باشند. در هر دو واحد نسبت عرض به عمق در تمامي خندق‌ها بيش از يك بوده و ميزان نفوذپذيري خاك در واحدهاي كاري زراعي و مرتعي به‌ترتيب 4.25 و 3.45 سانتي‌متر بر ساعت مي‌باشند.

Gully erosion is a type of water erosion which causes degradation in both agricultural fields and rangelands as well in arid and semi-arid areas. According the role of soil degradation due to erosion, research objectives were to find out investigation causes gully erosion in Robat Tork Watershed. In this research three representative gullies were selected in agriculture and rangeland working units. In each working unit, samples taken from nine soil profiles were analyzed for texture, organic matter, gypsum, total lime, pH, EC and SAR. Soil infiltration rate was measured where were drilled profiles in each working unit too, In addition, morphometric characteristics of gullies including length and lateral profiles, top and down width, depth of gully, the cross section, width to depth ratio, the slope of bed, gully length were studied. Results of the study showed that SAR and sodium cation are caused dispersion of soil particles and increasing gully erosion. percentage of clay and silt is 11% and 29% in surface layer representative head cut gully and organic matter is between 0.30% to 1.82% in agriculture unit. In rangeland unit, percentage of clay and sand is 41% and 43% in surface layer representative head cut gully and organic matter is between 0.29% to 0.99%.In rangeland unit, in a specified level, the number of gully is more than agriculture unit. Furthermore, the results showed that TNV in agriculture unit and pH, EC in rangeland unit is more than. In both units depth to wide ratio is more than 1 in every gully. Permeability of soil is 4.25 cm and 3.45 cm in agriculture and rangeland units respectively.