احيا و انگيزش تلميحات قرآني در غزل امروز بر پايه نظريه انگيزش فرماليسم

Rehabilitation and Motivation of Qurʹanic Allusions in Todayʹs Sonnets based on Motivation Theory of Formalism

داستان ها و آيات قرآن، همواره مورد عنايت شاعران و نويسندگان قرار گرفته اند. شاعر به تبع اطلاع از روايات قرآني و به فراخور مضمون و محتواي اثرش، از اين داستان ها و آيات در جهت تفهيم و تاييد سخن خود بهره مي گيرد. بنابراين تلميح به عنوان يكي از صنايع ادبي، نمايان گر ميزان آگاهي شاعر از مضامين و رويدادهاي مختلف ديني، تاريخي و ... است. در نگاه نخست و از آنجايي كه اين صنعت ادبي ارايه دهنده اطلاعاتي قديمي و مسبوق به سابقه است به سختي مي توان نوآوري و انگيزش را در آن پذيرفت؛ اين در حالي است كه به استناد نظريه انگيزش در مكتب فرماليسم، توانايي، ذوق و قدرت تصويرگري و بيان شاعر مي تواند از كهنه ترين مضامين و مايه هاي معنايي و زباني، تصاويري بديع و نو بسازد. به گونه اي كه خواننده خود را با فضايي تازه مواجه ببيند. اين مقاله سعي دارد به بررسي مقوله انگيزش مضامين و داستان هاي مشهور قرآني در غزل شاعران دو دهه اخير بپردازد و با بيان نمونه هايي چند بر اين فرضيه صحّه بگذارد كه اگر چه تلميحات قرآني ريشه در داستان ها و آياتي دارند كه تحريف ناپذيرند، اما همواره مي توان با شيوه هايي مبتكرانه در بيان و زبان، تصاويري بديع و جديد از آنها ارايه كرد.

Qurʹanic stories and verses have always been of interest to poets and writers. Poets informed of Qurʹanic narrations and proportionate to their worksʹ themes and content, take avail of these stories and verses to make them more understandable and to find approval for their statements. Therefore, allusion as a literary device, reflects the poetʹs awareness of a variety of religious and historical themes and events. At first glance, since this literary device provides old information and events, hardly can one accept in it innovation and motivation. However, according to the theory of motivation in formalism, ability, talent and power of imagery and expression of the poet can create innovative images from the most archaic themes and motifs so that the reader encounters a new ambiance. This article aims at studying motivation in Qurʹanic motifs and famous stories in sonnets of poets in the last two decades. Through examples, it tries to support the hypotheses that although Qurʹanic allusions have roots in unfalsifiable stories and verses, they always allow new images if innovative methods of language and expression are used.