مباني رويكرد‌ ادبي در تفسير سيد مرتضي و شيخ طوسي با تكيه بر "الامالي" و "التبيان"

Principles of A Literary Approach to the Interpretation of Sayyid Murtaz? and Sheikh Tusi based on "Al-Amali" and "Al-Tibyan"

رويكرد ادبي در تفسير قرآن بر مباحث لغت، صرف، نحو و بلاغت استوار است؛ چنان‌كه مكتب ادبي معاصر علاوه بر اين مباني، اصول ديگري از جمله اصالت دادن به فهم ادبي محض از قرآن را نيز در نظر دارد. با مقايسه مباني رويكرد ادبي سيد مرتضي و شيخ طوسي در دو كتاب امالي و التبيان، جنبه‌هاي گوناگون تفاوت آنها با مكتب ادبي معاصر و از سوي ديگر شباهت تنگاتنگ مباني اين دو مفسّر و البتّه برخي تفاوت‌هاي آنان در تفسير ادبي قرآن نمايان مي‌شود. شيخ طوسي و سيد مرتضي بر خلاف مكتب ادبي معاصر، تفسير ادبي را پيش‌نياز و ابزار فهم قرآن دانسته‌اند نه هدف اصلي آن؛ چنان‌كه وجود ترادف معنايي و وجود تاويلات ضروري در قرآن، اعتقاد به چند معنايي برخي آيات از ديگر تفاوت‌هاي مبنايي آن دو با مكتب ادبي معاصر محسوب مي‌شود. استناد به آيات قرآن در جايگاه مهم‌ترين منبع لغوي و بهره‌برداري از سياق آيات، استناد به روايات،‌ تقديم نظر مفسّران متقدّم بر اقوال لغويان، استناد به اشعار عرب در كشف معناي واژگان و تاييد فهم محتواي آيات، بهره‌گيري از عرف و استعمالات نثر عرب، مخاطب‌شناسي و توجّه به فضاي عصر نزول از مباني مشترك اين دو مفسّر در تفسير لفظي به شمار مي‌رود. برخي روش‌هاي خاص و متفاوت سيد مرتضي نيز با شيخ طوسي عبارتند از: پردازش اندك به تشابهات و فروق لغوي، بهره‌گيري اندك از روايات تفسيري و تقدّم نظرات مفسران متقدم بر اقوال لغويان بر خلاف شيخ طوسي كه ترتيب ذكر آرا لغويان و مفسّران را بر اساس معناي اصحّ واژه انتخاب كرده است.

The literary approach to Quranic interpretations is founded on words, morphology, syntax and rhetoric. However, contemporary literary school, in addition to these principles, takes into account other principles like authenticating solely the literary understanding. Comparing Sayyid Murtaz?ʹs literary approach with the principles and ideas of Sheikh Tusi in Al-Tibyan reveals various aspects of their differences with the literary school and the close similarity, along with some distinctions, of the principles of these two exegetes in literary interpretation of the Quran. Sheikh Tusi and Sayyid Murtaz?, unlike the contemporary literary school, believe that the literary exegesis of the Quran is a prerequisite to understanding it and not its main purpose as is the case in the existence of synonymy and critical interpretation in the Quran. Believing in polysemy is another difference between these two exegetes and the contemporary literary school. Allusions to the Quranic verses as the most important resource of words, using versesʹ register, allusions to Hadith, giving preference to early exegetesʹ views over philologistsʹ ideas, referring to Arab poets in decoding the meanings of words and confirming the content of the verses, taking advantage of the Arabic literary prose traditions, knowing the readership and paying attention to the setting in which the verses were revealed to the Prophet are some common principles between these two exegetes in literary interpretation. Some different methods used by them include Sayyid Murtaz?ʹs, as contrasted with Sheikh Tusi, little attention to the similarity and differences of the words, low use of interpretation narratives, preferring early exegetesʹ opinions over the philologistsʹ, who has favored the order of citing philologists and exegetes based on the wordsʹ most proper meaning