بررسي و تحليل بار رسوبي رودخانه‌هاي كشور، مطالعه موردي: آذربايجان‌غربي

Investigating sediment loads of Iranian rivers, case study: Western Azerbaijan

مواد و ذرات فرسايش يافته در عرصه‌هاي آبخيز به سه صورت بار محلول، معلق و بستر به­‌وسيله رودخانه‌ها جابه‌جا مي‌شوند. در برآورد رسوبدهي حوزه‌هاي آبخيز، دانستن ميزان بار معلق و بستر رودخانه‌ها لازم است. معمولاّ اندازه‌گيري بار معلق در ايستگاه‌هاي رسوب‌سنجي و به‌طور روزانه صورت مي‌گيرد. ولي اين امر در مورد بار بستر اتفاق نمي‌افتد. در حال حاضر، علي‌رغم تفاوت زيادي كه در تشكيلات زمين‌شناسي و شدت بارندگي و رواناب حوزه‌هاي آبخيز وجود دارد، ميزان بار بستر رودخانه‌ها به‌صورت ضريبي ثابت از بار معلق در نظر گرفته مي‌شود. در اين حالت، خطاي زيادي در بر‌آورد بار رسوبي حوزه‌ها صورت مي‌پذيرد. در اين طرح، پس از جمع‌آوري آمار بار بستر و معلق سه ايستگاه هيدرومتري بدلان بر روي رودخانه‌ الندچاي، پل يزدكان بر روي رودخانه قطورچاي و مزرعه بر روي رودخانه بارون‌چاي در استان آذربايجان‌غربي نسبت به تجزيه و تحليل و برازش منحني بين داده‌هاي بار بستر و معلق اقدام شد. بر اساس آناليزهاي آماري مشخص شد، تمامي داده‌ها در سطح 99 درصد معني‌دار بوده و با توجه به ضرايب همبستگي، اقدام به تعيين رابطه رگرسيوني مناسب شد. نسبت بار بستر به بار معلق در ايستگاه‌هاي هيدرومتري يزدكان، بدلان و مزرعه به‌طور مجزا به‌ترتيب 79، 49 و 13 درصد بود. اين ضريب براي همه ايستگاه‌هاي هيدرومتري استان مقدار 47 درصد را نشان داد.

Eroded soil particles within watershed areas are transported in three shape of dissolved, suspended and bed loads by river water discharge. Knowing the amount of suspended and bed loads are necessary in estimating sediment yield of watersheds. Usually, suspended load is measured daily in hydrometric stations, while this does not happen for bed load. Although, there are many differences between geology formations, rainfall intensities and water discharges of watersheds, the amount of bed loads are considered as a constant unique coefficient of suspended load. So, there would be highly errors in watersheds’ sediment load estimates. In this research, after collecting bed and suspended load data of three hydrometric stations of Badlan on Alandchay, Pol Yazdakan on Ghotourchay and Mazraeh on Baroonchay Rivers in Western Azerbaijan, the data were analyzed and best relations were fitted between bed load and suspended loads. According to statistical analysis all data had high coefficient of correlation at the level of 99 percent and the best equations were chosen accordingly. The ratio of bed to suspended load in Yazdakan, Badlan and Mazraeh stations were 79, 49 and 13 percent, respectively. This ratio was 47 percent for all three stations.