تحليلي بينامتني بر داستان شيخ صنعان با نظري بهداستان حضرت موسي و خضر(عليهما السلام )

An Intertextual Analysis of Sheikh Sanan Story with a View on the Story of the Prophet Moses and the Prophet Khidr (PBUT)

داستان شيخ صنعان در منطق الطير عطّار تا حدودي متاثر از ماجراي حضرت موسي و خضر (عليهما السلام) در قرآن است. از اين رو هردو داستان، زمينه تفسيرها و قرايت هاي متفاوت را در نزد اهل انديشه و معرفت فراهم كرده است. دو ركن اساسي نظريه بينامتنيّت -كه اولين بار از سوي ژوليا كريستوا در فرانسه مطرح شد- يعني عدم استقلال متن و مكالمه گرايي زبان را در داستان شيخ صنعان و البته فقط ركن دوم (يعني مكالمه گرايي زبان ) را در داستان حضرت موسي و خضر (عليهما السلام) مي توان جستجو كرد. در هر دو داستان رفتارهايي به ظاهر شگفت انگيز و غير معقول از سوي پير و مراد سر مي زند كه شايد بتوان عنوان «شطحيّات رفتاري» را به آنها اطلاق كرد؛ هر چند كه داستان هاي قرآني به دليل آسماني بودن و مبرّا بودن از كذب و افسانه و اسطوره، به كلّي از اين امر مستثني مي شوند. آيا بر مبناي داستان موسي و خضر (عليهما السلام ) پيروي از پير به طور مطلق و بي چون و چرا ضرورت دارد ؟ و يا بر مبناي داستان شيخ صنعان گاه ضرورت ندارد؟ بين شطحيّات صوفيان و متشابهات قرآني چه نسبتي وجود دارد؟ نگارنده در اين نوشتار بر مبناي نظريّه بينامتنيّت، به بحث و فحص اين دو داستان مي پردازد.

The story of Sheikh Sanan in The Conference of the Birds (Man?iq-u?-?ayr) by Attar is somehow influenced by the story of the prophet Moses and the prophet Khidr (PBUT) narrated in the Qurʹan. Because of this, both stories have prepared the basis for different interpretations and readings for the men of though and knowledge. Two essential elements of intertextuality? first introduced by Julia Kristeva in France? that is, non-independence of the text and language dialogism can be traced in Sheikh Sanan Story while only dialogism can be looked for in the story of the prophet Moses and the prophet Khidr (PBUT). In both stories apparently surprising and unreasonable acts are performed by pir and murshid that may be termed "behavioral shathiyat" although Qurʹanic stories are absolutely free from this as they are heavenly and without falsehood, fiction and myth. Is it necessity to unconditionally follow pir based on the story of the prophet Moses and the prophet Khidr (PBUT)? Or based on Sheikh Sanan Story sometimes it isn’t necessity? What relationship exists between Sufisʹ shathiyat Mutashabihat of the Qurʹan? The author tries to discuss and delve into these two stories on the basis of theory of intertextuality