بررسي تصوف عابدانه و عرفان عاشقانه در غزليات حافظ

Loving Mysticism and Pious Mysticism in Ghazaliyy?t of H?fez

تصوف كه در آغاز شامل مفاهيمي خشك و رياضتهايي سخت بود، در قرن سوم با پذيرفتن «محبت» به عنوان يكي از اركان محوري، رنگ عاشقانه پذيرفت. با ورود عرفان و تصوف به عرصه‌ ادبيات، گروهي به تدوين اصول تصوف عابدانه در آثارشان مي‌پردازند و عده‌اي آثاري سراسر عرفاني همراه با شور و شوق عاشقانه پديد مي‌آورند. در اين ميان حافظ مبدع مكتبي است كه از اصول عرفان عاشقانه به همراه نگاهي انتقادي به تصوف عابدانه شكل گرفته است و از آن به مكتب رندي تعبير مي‌شود. اما اشعار حافظ را نمي‌توان يكسره از تصوف عابدانه تهي دانست. حافظ ضمن پذيرفتن تاثيري عظيم از مفاهيم قرآني و تضمين‌ها و تلميح‌هاي فراوان به آيات قرآن، در ابيات بسياري عبادت، دعاي صبح و آه شب، اصول اخلاقي تصوف و انديشه‌هاي ديگري از تصوف عابدانه را نه با ابهام و بياني رندانه و دوپهلو، بلكه به روشني و به قصد تعليم و توصيه به مخاطب خود، بيان مي‌كند.