پراكنش فضايي شاخص هاي توسعه در شهرستان هاي ايران با استفاده از رتبه بندي تركيبي

Spatial Distribution of Development Indexes in Iranian Cities Using Combinational Ranking

تغييرات اجتماعي- اقتصادي دهه هاي اخير عدم تعادل ناحيه اي و تمركز بيش از حد امكانات در برخي نقاط (كوژهاي توسعه) و محروميت ديگر نقاط (مغاك عقب ماندگي) را در پي داشته است. براي تعديل در پراكنش شاخص هاي توسعه، برنامه ريزي جامع توسعه پذيري مناطق با هدف ارايه ي الگوي مناسب براي توزيع متعادل خدمات، جمعيت و سكونتگاه ها (تعادل فضايي) ضرورت مي-يابد. هدف از پژوهش حاضر، ارزيابي و سنجش درجه ي توسعه يافتگي يا نحوه ي برخورداري شهرستان هاي كل كشور از 30 شاخص تركيبي؛ جمعيتي، كالبدي، زيربنايي، اجتماعي– اقتصادي و بهداشتي– درماني است، جامعه ي آماري پژوهش، 336 شهرستان كشور بر اساس آمار سال 1385 مي باشد. بر اين اساس 30 شاخص مورد بررسي با بهره گيري از روش هاي متداول سنجش سطح توسعه يافتگي شامل تحليل عاملي، تاپسيس و موريس مورد بررسي و تحليل قرار گرفته و نتايج حاصل از تحليل هاي صورت گرفته با استفاده از روش ميانگين رتبه اي تركيب گرديده است. براي نيل به اين مهم، شاخص هاي مورد مطالعه با استفاده از روش تحليل عاملي به 8 عامل تقليل يافته و به صورت تركيبي در عوامل معني دار ارايه گرديده اند. بر اين اساس از عامل اول و دوم كه داراي درصد بارگيري بالاتر از 10 درصد بودند؛ استفاده شده و بقيه ي عوامل از تحليل حذف شدند. همچنين با بهره گيري از شاخص تركيبي موريس و تكنيك تاپسيس چهار سطح برخورداري مشخص و نحوه ي پراكنش شهرستان ها در سطوح ارايه شده تشريح گرديده است. نهايتاً با استفاده از اولويت بندي رتبه ها روش هاي مذكور ادغام و سطوح چهارگانه برخورداري (ورابرخوردار، فرابرخوردار، ميان برخوردار و فروبرخوردار) ايجاد و جايگاه هر يك از شهرستان ها در اين سطوح مشخص شده است. نتيجه ي حاصل از رتبه بندي نهايي نشان مي دهد كه 112 شهرستان سطح ميان برخوردار و 90 شهرستان فروبرخوردار بيشترين تعداد شهرستان-هاي كشور را به خود اختصاص داده اند.

In recent decades, social and economic changes have been caused regional imbalance and over centralization of facilities in some places (convexity development) and deprivation in other places (backwardness abyss). To balance dispersion of developmental indices, an exhaustive planning for region development is needed to present an appropriate pattern for balanced distribution of services, population and residences (spatial balance). The present study is established to evaluate developmental degree or the way through which the cities of the whole country may affect 30 combinational indices including; demographic, skeletal, infrastructural, social-economic and health-medicinal. Statistical population of the research includes 336 cities of country and is based on the statistics of 2006. Thirty studied indexes were analyzed and investigated by using the typical development level measuring methods including; factorial analysis, TOPSIS and Morris. The results have been merged by the use of sequence average method. To achieve the purpose, the indexes study were modified into 8 factors by using factorial analysis method and presented in combinational form in significant factors. Only the first and the second factors loading ten percent higher than the other factors that were used. Four levels of cities were determined by using Morris and TOPSIS indices. Finally, by prioritizing the sequences, the four phases of enjoying (Highly-developed، developed، moderately-developed، under-developed) were developed. The results of final ranking showed that 112 moderately-developed and 90 under-developed cities are existed in country.