مدل تحليلي «مرجعيت محور» براي مقايسه نقش كاركردي روحانيت در نهضت مشروطه و انقلاب اسلامي

‘Marja pivotal’ analytic model to compare the role of the clergy in the Constitutional Movement and the Islamic Revolution

نقش كاركردی روحانیت به معنای چگونگی عمل بر وظیفه‌ای است كه روحانیت در جامعه ایفا می‌كند. بر این اساس سؤال اساسی كه در این پژوهش مطرح می‌شود این است كه مقایسه نقش كاركردی روحانیت در نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی با كدامیك از مدل‌های انقلاب‌های اجتماعی مطابقت دارد؟ در هر دو جریان، قرار گرفتن قدرت به­ صورت یك حركت انقلابی رهبری شده توسط روحانیت امری تعجب‌آور بود و شاید عمده‌ترین دلیل این شگفت زدگی در عدم توانایی نظریه­ پردازان انقلاب در پیش‌بینی وقوع انقلاب اسلامی در ایران بود. در همین راستا نوشتار حاضر بر آن است تا با تأكید بر چهار محور، مدلی تحلیلی را در این رابطه تبیین نماید. روش این تحقیق تاریخی-تطبیقی و تحلیلی است كه از طریق مقایسه وضعیت متناظر در داخل ایران به تحلیل و تبیین نقش روحانیت در نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی می‌پردازد كه این امر از طریق بررسی وجوه اشتراك و همچنین موارد اختلاف نقش روحانیت در نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی و سپس تبیین این وفاق و خلاف صورت می‌گیرد. برای مقایسه نقش كاركردی روحانیت در نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی توانایی‌ها و كنش جمعی روحانیت به چهار شاخصه­ ی اصلی در قالب رهبری روحانیت به­ عنوان گروهِ مرجع، اندیشه فقهی سیاسی مرجعیت، انسجام تشكیلاتی روحانیت و روحانیت و قدرت بسیج مردم، تجزیه شده است؛ و فرضیه اصلی رسیدن به این مطلب است كه نقش كاركردی روحانیت در انقلاب اسلامی در این زمینه‌ها نسبت به نهضت مشروطیت موفق‌تر بوده است كه در نهایت با رهبری بلامنازع امام خمینی، جمهوری اسلامی در ایران مستقر گردید.

The meaning of functional role of the clergy is how the clergy act their responsibility in the society. On this basis, the main question that arises in this research is that the role of the clergy in the Constitutional Movement and the Islamic Revolution correspond with which models of social revolution. In both occasions, control of revolution by the clergy was very strange and perhaps most important reason for the astonishment was the inability of theorists to predict the Islamic Revolution in Iran. Therefore, this article aiming to focus on four areas and to explain an analytical model to this relationship. Historical-comparative and analytical research method is used and the role of the clergy in Iranʹs Constitutional Revolution and the Islamic Revolution are analyzed in a corresponding way by examining similarities and differences in the role of the clergy in the Constitutional Movement and the Islamic Revolution and then explain them down. To compare the role of the clergy in the Constitutional Movement and the Islamic Revolution, their capabilities and collective action divided into four main factors: the clerical leadership as a reference group, political jurisprudential thought of Marja’it, clerical organizational cohesion and the ability to mobilize people. The underlying assumption is that the role of the clergy in the Islamic Revolution in these areas has been more successful than their role in the Constitutional Movement and finally led to the establishment of the Islamic Republic of Iran under undisputed leadership of Imam Khomeini.