بررسي مقادير فرسايش و تلفات خاك در سطح كشور با استفاده از ارقام اندازه‌گيري شده روش سزيم 137 و پلات‌هاي آزمايشي

Investigation of Water Erosion and Soil Loss Values with using the Measured Data from Cs-137 Method and Experimental Plots in Iran

فرسايش خاك يكي از معضلات كشور است و آگاهي از مقادير فرسايش در شرايط مختلف، مي‌تواند به شناخت بهتر وضعيت و برنامه‌ريزي در امر حفاظت خاك كمك كند. با توجه به اهميت شناخت وضعيت فرسايش خاك، در اين پژوهش، بالغ بر 840 رقم اندازه‌گيري شده به روش سزيم 137 و پلات‌هاي آزمايشي در 31 سايت پژوهشي در سطح كشور جمع‌آوري و به تفكيك كاربري، اقليم و شيب مورد بررسي قرار گرفت. وجود تفاوت چند صد برابري ارقام فرسايش حاصل از سزيم 137 نسبت به تلفات خاك اندازه‌گيري شده در انتهاي پلات‌ها، مانع از تلفيق اين دو نوع داده‌ مي شود. مقايسه ارقام فرسايش و تلفات خاك در كاربري‌هاي مختلف نشان داد اراضي جنگلي كمترين مقدار را دارا بوده و پس از آن، به‌ترتيب اراضي مرتعي و ديم‌زارها جاي دارند. به‌دليل اختلاف چند ده برابري تلفات خاك مراتع موجود در اراضي مارني نسبت به مراتع ديگر، اين داده‌ها با بيشترين مقدار در دسته‌اي جداگانه قرار گرفتند. ميزان پوشش، شخم و حساسيت زمين به فرسايش از عوامل اين اختلاف مي‌باشد. مقايسه دو دسته داده‌هاي اندازه‌گيري شده در اقليم‌هاي مختلف، به غير از موارد استثنايي، حاكي از انطباق بيشترين مقادير اندازه‌گيري شده به اقليم مديترانه‌اي مي‌باشد. كمتر بودن تلفات خاك اقليم‌هاي مرطوب‌تر به اثر پوشش گياهي و اقليم‌هاي خشك‌تر به كمبود بارش مربوط است. همچنين، به‌غير از موارد استثنايي، بيشترين مقادير فرسايش و تلفات خاك در شيب‌هاي 12-5/1 درصد اندازه‌گيري شده و با افزايش شيب، فرسايش كاهش مي‌يابد. كاهش نرخ فرسايش در شيب‌هاي تندتر به احتمال زياد ناشي از افزايش پوشش سنگريزه سطحي است.

Soil erosion is a serious issue in Iran. Determining the rate of soil erosion in various regions could help for better understanding of the erosion condition and soil conservation planning as well. In accordance with this constraint, more than 840 measured values derived from Cs-137 method and experimental plots in 31 research sites countrywide were collected, and analyzed related to different land uses, climates and slope classes. The existence of a few hundred times difference between cesium- 137 derived soil erosion and experimental plotsʹ soil loss prevent us to combine these two sets of data. Comparison of the soil erosion and soil loss value in different land uses characterized the forest with minimum rate followed with ranges and dry farming respectively. Nevertheless, soil loss from poor ranges on marly formations was analyzed in a separate class due to nearly ten-fold differences with other ranges. Surface cover, tillage, and land sensitivity to the erosion are some factors that affect these differences. Comparison of two measured data sets in different climates indicated that the highest rates are generally matched to the Mediterranean climate. Lower soil loss in other regions could be related to the dense vegetation cover in humid area and low rainfall in arid climates correspondingly. Also, it is noted that apart from exceptional cases, the highest rate of soil erosion and soil loss are measured on gentle slopes between 1.5-12 percent which reduces by an increase in slope degree. The reduction of erosion rate in steeper slopes most probably relates to the abundance of surface gravel cover.