نقش عوامل محيطي در امكان سنجي توسعه فيزيكي بهينه شهر ملكان

بررسي و شناخت ويژگي­هاي طبيعي هر منطقه مي­تواند نقش عمده­اي را در امر برنامه­ريزي و مكان­يابي مناسب جهت توسعه و استقرار ساختمان­ها و تاسيسات شهري ايفا ­كند و از طرفي مي­تواند مخاطرات محيطي را به حداقل برساند. در اين تحقيق، مناسب­ترين مناطق براي توسعه فيزيكي آتي شهر ملكان (واقع در جنوب استان آذربايجان­شرقي) با توجه به ويژگي­هاي طبيعي منطقه مورد بررسي قرار گرفت. مهمترين عوامل طبيعي شامل: واحدهاي ژئومورفولوژيك، زمين­شناسي، شيب، ارتفاع، قابليت كشاورزي اراضي پيرامون شهر، نوع خاك، سطح ايستابي و كيفيت آب­هاي زيرزميني هستند. براي وزن­دهي و همپوشاني لايه­ها از مدل AHP- فازي استفاده شد. در اين زمينه، براي تهيه لايه­ها، وزن­دهي، فازي­سازي و همپوشاني فازي لايه­ها از نرم­افزارهاي Expert Choice، Arc GIS، ENVI، و IDRISI selva بهره گرفته شد. مدل AHP براي بدست آوردن ميزان اهميت نسبي هر يك از متغيرها و منطق فازي براي تلفيق و همپوشاني لايه­ها مورد استفاده قرار گرفت. بدين منظور، پس از محاسبه مقادير عضويت فازي هر يك از كلاس­هاي لايه­هاي موضوعي، با استفاده از پنج عملگر مرسوم فازي يعني «و» فازي، «يا» فازي، جمع جبري فازي، ضرب جبري فازي و گاماي فازي نسبت به همپوشاني لايه­ها اقدام گرديد كه در نهايت گاماي 8/0 فازي به عنوان بهترين تركيب انتخاب شد. مطابق اين تركيب، محدوده اطراف شهر بر اساس قابليت توسعه فيزيكي به پنج پهنه با قابليت بسيار زياد، زياد، متوسط، كم و بسيار كم طبقه­بندي شد. نتايج نشان مي­دهد كه ويژگي هاي طبيعي منطقه، فرصت­هاي زيادي را براي توسعه فيزيكي شهر فراهم نموده است اما در عين حال، توسعه فيزيكي شهر به سمت شمال و بويژه احداث برخي واحدهاي مسكوني و خدماتي در محدوده تاريخي تالاب باعث ايجاد مسائلي مانند برخورد با واحد­هاي ژئومورفولوژيكي نامناسب از نظر توسعه شهري، برخورد با شيب­هاي تند و سازندهاي با استحكام پايين، بالا بودن سطح ايستابي آب­هاي زيرزميني و همچنين در معرض قرارگيري برخي واحدها در مقابل سيلاب­هاي محلي شده است. بهترين جهت براي توسعه فيزيكي شهر ملكان، قطاعي با روند شرقي- غربي يعني شمال­غرب هسته اصلي شهر و جنوب شهرك ولي­عصر است.