ارزيابي عملكرد و شناسايي مناطق مستعد كشت زعفران در استان خراسان رضوي بر اساس شاخص هاي دمايي

Evaluation of yield and identifying potential regions for Saffron (Crocus sativus L.) cultivation in Khorasan Razavi province according to temperature parameters

در بين محصولات كشاورزي، زعفران (Crocus sativus L.) ازجمله ارزشمند ترين محصولاتي است كه با توجه به ويژگي هاي خاص خود، امكان گسترش توليد و صادرات آن وجود دارد. در بيشتر مناطق كشور به علت نياز آبي كم اين محصول و سازگاري مناسب آن با شرايط محيطي، امكان كشت اين گياه وجود دارد. لذا در سال هاي اخير سطح زير كشت زعفران به خصوص در استان خراسان رضوي افزايش‌يافته است. در پژوهش حاضر آمار و اط?عات ماهيانه درجه حرارت حداقل، درجه حرارت متوسط، درجه حرارت حداكثر و نيز اختلاف درجه حرارت شبانه‌روز در شهرستان هاي داراي كشت زعفران در استان خراسان رضوي در يك دوره 20 ساله به همراه عملكرد زعفـران در اين دوره، جمع آوري و با استفاده از نرم‌افزار SPSS معادلات رگرسيون برآورد گرديد. سپس با استفاده از معادلات به‌دست‌آمده و نرم افزار ArcGIS به پهنه‌بندي مناطق مستعد كشت زعفران پرداخته شد. نتايج نشان داد عملكرد زعفران به شدت تحت تاثير درجه حرارت بوده، اما اين تاثير بسته به اقليم هر منطقه متفاوت است. همچنين بررسي نقشـه هاي پهنه بندي ايجادشده بر اساس معادلات رگرسيوني ايجاد شده نشان داد كه منـاطق جنوبي استان ازجمله شهرستان گناباد داراي بهترين موقعيت از لحاظ پارامترهاي مورد بررسي براي كشت زعفران بوده (عملكرد 88/4-21/4 كيلوگرم در هكتار) و اين عملكرد از جنوب به سمت نواحي شمالي استان روندي كاهشي داشت؛ به طوري كه شهرستان هاي مركزي استان مانند تربت حيدريه، كاشمر و خواف داراي عملكرد متوسط (21/4-53/3 كيلوگرم در هكتار) و شهرستان هاي شمالي مانند قوچان داراي عملكرد نسبتاً ضعيف (53/3-85/2 كيلوگرم در هكتار) و تقريباً معادل نصف مناطق جنوبي استان بود. همچنين مطابقت اين نقشه ها با نقشه پهنه بندي عملكرد واقعي زعفران همبستگي بالاي عملكرد زعفران با عوامل اقليمي، به خصوص پارامترهاي دمايي را نشان داد.

Saffron is cultivated in most part of Iran, because of low water requirement and well adaptation to diverse environmental condition. In recent years, for many reasons such as low water requirement, saffron cultivation areas has been increased especially in Khorasan Razavi province. Temperature is one of the most important factors in saffron flowering phenomena. The aim of this research was to evaluate the response of saffron to temperature in Khorasan Razavi province counties (Torbat-e-Heydarieh, Gonabad, Nishabour, Sabzevar and Ghoochan). Climatic data (monthly minimum, average, maximum temperatures and diurnal temperature range) and saffron yield data were collected for past 20 years period. The stepwise regression methods were used to remove extra parameters and only keep the most important ones. By using these equations and ArcGIS software zoning, Spline method was find the best for saffron crop zoning. The results of linear regression in Gonabad showed that minimum, maximum and average temperature and also diurnal temperature range in March and April months had the greatest impact on saffron yield. For each of the four indices (the minimum, maximum and average temperature and also diurnal temperature range) the best area for saffron cultivation was the southern part of the province (particularly Gonabad); so by increasing distance from this area to north areas (such as Kashmar, Torbat-e-Heydarieh, Sabzevar, Nishabour, Mashhad and finally Ghoochan) saffron yield reduced by 30 to 50 percent. Therefore, the northern areas of the province had relatively low saffron yield. According to result of this research, saffron yield in Khorasan Razavi province was significantly influenced by temperature parameters. Flowering which basically is the most important stage of plant growth, is directly setting up with temperature.