نظام هييت وزرايي در ايران پيشامشروطه

Cabinet Ministers before Constitutional Revolution of Iran

سازمان اداري ايران در دوره قاجاريه با اقتباس از تشكيلات اداري دوره صفويه شكل گرفت و همگام با تثبيت حكومت قاجاريه و توسعه روابط خارجي، به سرعت گسترش يافت. بخش زيادي از اين گسترش تشكيلات مربوط به دوره طولاني حكومت ناصرالدين شاه قاجار است. در دوره ناصري نه تنها گستره اين تشكيلات افزايش يافت ، بلكه تغييرات زيادي نيز در بدنه و ساختار آن بروز كرد. بخش مهمي از اين تغييرات در حوزه وزارتخانه ها و مربوط به شكل گيري هييت وزرا بود. شناسايي اين تغييرات و زمينه ها و عوامل موثر بر بروز اين تغييرات، و ارزيابي انديشه ديد گاه هاي انتقادي نخبگان دوره ناصري در اين خصوص ، مهمترين مساله اين تحقيق است. اين بررسي با اتكا و استناد به داده هاي تاريخي موجود و با روش توصيفي- استدلالي و در حوزه مطالعات كتابخانه اي صورت گرفته است. دستاوردهاي تحقيق نشان داد : رفع آشفتگي هاي تشكيلات اداري، افزايش جايگاه و توانمندي حكومت قاجارها – كه بواسطه شكستهاي سياسي و نظامي از روسها و انگليس ها به شدت تضعيف شده بود - اقتباس از تشكيلات اداري غرب را كه حاصل سفرهاي ناصرالدين شاه و برخي درباريان به اروپا بود و در نهايت انديشه هاي اصلاحگرايانه و تجدد خواهي در ميان برخي شخصيتهاي سياسي و اداري دوره ناصري، از مهمترين عوامل بروز اين تغييرات بوده است.

In the Qajar period, administrative structures of Iran were constituted on the same basis that formed such structures in the Safavieh period. They started their rapid developments through governmental integrations and comprehensive foreign relations. Most of these developments belonged to Naser-adin Shah government. In Naseri era, not only did these organizations develop, but also many changes in body and structure occurred. One of these important changes was in administration cabinet minister formation. Recognition of these changes and their efficient prerogatives, backgrounds and evaluation of critical attitudes of thinkers of the period constitute the argument of the present study. The present study utilizes archival historical documents and descriptive-analytical method. The results of the study indicate that the most important prerogatives for such drastic changes in administrative structure were obviation of administrative confusion and chaos, authoritative empowerment of the Qajar government ? which had been enervated dramatically after their political and military defeat against Russia and Britain ? emulation of administrative structure of western models ? which had been materialized in Nasser Al-Din Shah’s expeditions to the West, modernization of the royal court and reformist affinities of some of political and administrative personages of the time.