ارزيابي طرح هاي آبخيزداري بيولوژيك و سدهاي اصلاحي سنگ و سيمان با ارزيابي چندمعياره مكاني (مطالعه موردي: حوزه آبخيز قورچاي راميان)

Spatial assessment of watershed management projects biological and masonry check dams using spatial multicriteria evaluation (SMCE) in Ghorchay Ramian watershed

ارزيابي مكاني نامناسب در طرح‌ها و پروژه هاي توسعه ملي‌ و منطقه اي در ايران، عمدتاً به صرف غيرقابل ‌توجيه بودجه و زمان منجر مي گردد. براي كاهش اين هزينه ها و از دست ‌رفتن فرصت‌ها، استفاده از يك مدل كارآمد كه بتواند از خطاي كارشناسي بكاهد، هدف تحقيق حاضر مي باشد كه در حوزه آبخيز قورچاي راميان گرگان انجام گرديد. در اين تحقيق، ابتدا سناريوي‏هاي مجزا و مدل مفهومي و درختي براي عمليات بيولوژيك و مكانيكي (احداث سدهاي اصلاحي سنگ و سيماني) تهيه گرديد. در مرحله بعد، مطابق مدل، نقشه‏هاي محدوديت ها و عوامل به محيط ارزيابي چندمعياره مكاني در نرم‌افزار ايلويس وارد گرديد. محدوديت ها (شيب، كاربري اراضي، خاك و شبكه آبراهه) استانداردسازي بولين و عوامل (شيب، ارتفاع، خاك، فرسايش خاك، كاربري اراضي، فاصله از جاده، روستا، گسل منبع قرضه و زمين لغزش) استانداردسازي فازي (به روش‌هاي سود، هزينه و مركب) شدند. وزن دهي عوامل (به روش‌هاي رتبه دهي، مقايسه زوجي و مستقيم) با استفاده از نتايج پرسشنامه و نظرات كارشناسي انجام گرديد. نتايج نشان داد در نقشه اولويت‌بندي كه چهار رتبه‌بندي در آن مشخص گرديده بود، در طرح‌هاي بيولوژيك و در طرح‌هاي سد و سيمان، مكان‌هاي داراي اولويت اول به ترتيب امتيازات 97/0 تا 73/0 و طول 3 كيلومتر از آبراهه و 86/0 تا 65/0 و مساحت 2470 هكتار را به خود اختصاص دادند. مدل از نوع منطقي است و اصول منطقي و بهينه‌سازي را به كار مي‌گيرد نه تجربي، بنابراين در صدد تست آن با طرح‌هاي اجرا شده قبلي نبوده‌ايم. طرح‌هايي كه به مراتب دچار خطاي زياد هستند چون امكان تلفيق عوامل متعدد با فنون پيشرفته GIS وجود نداشته است. در نهايت پيشنهاد شد كه به دليل به كارگيري عوامل متعدد مكاني در تصميم، براي ارزيابي طرح‌هاي آبخيزداري و پيش‌بيني طرح‌ها براي اجرا، از اين مدل در كشور در حوزه‌هاي مشابه استفاده گردد.

Unsuitable positioning in national and regional development plans and projects in Iran results in irreversible spending of budget and time mainly. The aim of this study is to decline the costs and loss of opportunities, using a model that can effectively reduce the error of expert. This study was performed in the Ghourchay Ramian basin. Firstly, distinct scenarios and conceptual and tree model were created for biological and mechanical measures (masonry corrective dams). Then the constraints and vector maps entered into the SMCE in ILWIS®3.7. Constraints (slope, land use, soil and streams) with Boolean method and factors (slope, height, soil, soil erosion, land use and proximity to road, village, fault, rock sources and landslide) with Fuzzy method (benefit, cost and compound methods) have been standardized. Then weighting of factors performed using the results of questionnaires and expert opinions with procedures as ranking, pairwise comparisons and direct method. Validity and reliability of the questionnaire, was controlled. Results showed that four ranking, which was specified in priority map, in biological plans, places with first priority allocated 0.73 to 0.97 scores and over 3 km of waterways and in dam and concrete plans, 0.65 to 0.86 and an area of 2470 hectares, respectively. The model type is logical and uses logical and optimization principles not experimental principles. So there was no try to test it with the previous schemes were implemented. Projects that many errors because lack of the possibility of combining several criteria and GIS advanced techniques. Finally, it was suggested that due to the high performance of this model for evaluating watershed management projects and prediction of projects for implementation, this model will be used in the same watersheds in the country.